વિત્યા વરસની ગાથા-

હું અને કોરોના, સ્મરણોની જંજાળ– રેખા પટેલ (ડેલાવર, યુએસએ)

૨૦૨૦ એકએક જણાને યાદ રહી જાય એવું કડવી યાદ કે યાતનાઓ ભરેલું આ પનોતું વર્ષ ગયું. હવે ૨૦૨૧નેઆવકારતાં દરેકના મનમાં સોનેરી દિવસો માટે આશા અને ઉત્સાહ છે. ગયું વર્ષ એક બિહામણું સ્વપ્ન સમું આંખોસામેથી જાણે પસાર થઇ ગયું છે.

દુનિયાને ઘૂંટણભેર લાવી મૂકી, વાયરસે અમેરિકા જેવી મહાસત્તાને પણ હલાવી દીધી છે. ટૂંકમાં કુદરતની એકલાકડીએ આધુનિકતાના નામે માનવીએ કરેલી બધીજ ભૂલોને નજર સમક્ષ લાવી દીધી.

શરૂવાતમાં આ રોગ ફેલાયો ત્યારે તેનાથી સાવ અજાણ દરેકને તેમાં માત્ર મોતનો ઓછાયો દેખાતો હતો. જ્યાં બેચારના આકસ્મિક મૃત્યુ થાય તો પણ કેટલાય દિવસ સુધી ચર્ચાઓ રહેતી હતી. એજ જગ્યા એ મૃતકોને દફનાવવાકે બાળવાની જ્ગ્યા મળતી નહોતી. અતિ ભયંકર અજાણ્યા ચેપી વાઇરસે દરેકનું સામાન્ય જીવન બેહાલ બનાવીદીધું હતું.

આ ઘટનાઓથી કોઈ અજાણ નથી કે કોરોના વાઇરસને કારણે લાખો લોકોની જાન ગઈ, એનાથી કઈ વધારે ચેપગ્રસ્ત થયા છે. જાન સાથે માલ એટલેકે દુનિયાભરના ઉદ્યોગ જગતને ભારે નુકશાન ઉઠાવવું પડ્યું છે. લાખોલોકોની નોકરી જોખમમાં મુકાઈ ગઈ સાથે ઈકોનોમી આજ દિવસ સુધી તૂટી રહી છે. આખું વર્ષ નીકળી ગયું, હજુપણ આ રોગને નાથવા માટેની રસી હાલ શોધાઈ છે જેના કારણે ટૂંક સમયમાં બધાને હાશકારો મળે તેવી આશા છે.

આ આખા ગત વર્ષ દરમિયાન એક સ્ત્રી, એક મા, પત્ની અને લેખિકા તરીકે અનુભવેલા મારા અનુભવોને વ્યક્તકરવા જઈ રહી છું ત્યારે સુખ દુઃખ મિશ્રિત લાગણીઓ નજર સામે એક ફિલ્મની રીલની માફક પસાર થઈ રહી છે.

૨૦૨૦ માર્ચ મહિનાના અંતમાં વિશ્વ આખું જાણે લાંબી રજાઓ ઉપર ઉતરી ગયું હોય તેવું લાગ્યું હતું. ટેલીવિઝનઉપર માત્ર એકજ વાત કોવીડ–૧૯. સોશ્યલ મીડિયા અને ટેલીફોન સર્વિસ, પડોશીઓ, મિત્રો સ્વજનોના ખબરઅંતર જાણવા માટેનું સાધન બની ગયા હતા. સોશિયલ ડિસ્ટન્સના નામે માણસ માણસથી અલગ થઇ રહ્યો હતો.

હજારો લોકો અકાળે અવસાન પામી રહ્યા હતા, બહાર ખડકાતા મૃતદેહોના ઢગલા વચ્ચે ઘરમાં અંગત વ્યક્તિઓસાથે એકજ છત નીચે રહેવું એ પણ સુખદ સ્વપ્નથી વધારે કઈ નહોતું. એક મા તરીકે બહાર આટલી બેહાલી વચ્ચેછતાં ઘરમાં અનાયાસે મળી ગયેલું માગ્યા વિનાનું સુખ મને બધુજ દુઃખ ભુલાવી દેવા સક્ષમ હતું. એક સંતોષ હતો કેમારા ઘરમાં અમે સલામત છીએ. એ માટે હું બરાબર સાવચેત હતી.

શરૂવાતમાં લોકો આની ગંભીરતાને સમજ્યા નહોતા. એમાં આખું અમેરિકા કોવીડના ભરડામાં આવી ગયું. ત્યારબાદ ઉપરાઉપરી થતા મોતના સમાચારોને કારણે દરેકના મનમાં ડર બેસી ગયો. રસ્તે જતા માણસને હાથ ઉંચોકરી અભિવાદન કરવામાં પણ લોકો ડરવા લાગ્યા. જાણે કે માણસને માણસની બીક લાગી ગઈ હતી. ચારેબાજુસ્મશાન જેવી શાંતિ પથરાઈ ગઈ હતી. ચહેરા ઉપરના માસ્ક આંખો ઉપર ચશ્માં અને હાથમાં ગ્લવ્ઝ પહેરેલા બધાઅજાણ્યા લાગતા. અંતરનાં ભાવ ના તો વંચાતા ના સ્પર્શતા હતા. એક રીતે દરેક જણ બહારથી રોબર્ટ લાગતો અનેઅંદરથી ભયભીત.

કેટલાક ઘરમાં તો એકજ છત નીચે રહેતા ઘરના સભ્યો એકબીજાની સાથે જમવા પણ બેસતા નહોતા. ગળેમળવાની તો વાતજ ક્યા! મા બાળકને ગળે વળગાળતા ડરતી, વયસ્ક બાળકો માતા પિતાને વાઈરસ લાગી જશેએવી ભીતિ થી દુર રહેતા. હું પોતે પણ મારી બંને દીકરીઓને પુરા ત્રણ મહિના ગળે લગાવી શકી નહોતી. કે એમકહું કે તેઓ મારી નજીક આવતા નહોતા કારણ તેમને બીક હતી કે મને કશું ના થાય.

દરેકના મનમાં એકજ ભય હતો કે પોતાને કે ફેમિલીમાં કોઈને આ વાઈરસ લાગી તો નહિ જાયને! સહેજ ઉદરસ આવેતો દરેકની નજર એ તરફ ખેંચાઈ જાય. વ્યક્તિ પોતે પણ ચિંતિત થઇ જાય. કેન્સરથી પણ ના ડરે એ કોવીડ–૧૯ થીડરવા લાગ્યો હતો.

થોડાજ સમય પહેલાની વાત કહું તો કોઈને છીંક આવે તો ગોડ બ્લેસ યુ કહેનારા હવે બાર ફૂટ દુર ભાગી જાય છે. લાગણીઓ એકદમ જાણે બદલાઈ ગઈ.

અમેરિકામાં લોકો બે ભાગમાં વહેચાઈ ગયેલા છે. એપ્રિલ મે મહિનામાં તો કેટલાંકને ક્ષણિક વૈરાગ્ય જેવું આવી ગયુંહતું. તેઓ માનતા કે હવે આજ જીવન રહેવાનું, આમજ જીવવાનું, વિચારી ડીપ્રેશનમાં આવી ગયા હતા. દરેકે ખુલ્લીહવામાં શ્વાસ લેવાનું સદંતર બંધ કરી દીધું હતું. ઘરમાં પુરાઈ રહી નકારાત્મકતા ભરી વાતો કરતા હતા.

આ સમયમાં શરૂવાતમાં મને પણ એવી નકારાત્મકતાએ ધેરી લીધી હતી. હંમેશા મારા વિચારો અને લખાણોમાં હુંપોઝેટીવ રહેવાની વાતો કરું છું. હું જાણતી હતી કે આ સમયે પોઝેટીવ વિચારો ના છોડવા, ગમતી પ્રવત્તિ કરીપોતાના શરીર સાથે મનને વ્યસ્ત રાખવું, વગેરે.. છતાં માત્ર આપણું જ સુખ જોઇને સુખી રહીએ એ તો નર્યો સ્વાર્થછે. હું આ બધાથી મ્હો ફેરવી લાગણીવિહીન બની શકતી નહોતી..

હું હાઉસ વાઈફ છું, તો આ લોક ડાઉનથી મારા રોજીંદા કામોમાં કોઈ ખાસ ફેર નહોતો પડ્યો. ઉલટાનું મારા પતિસાથે બંને દીકરીઓ ઘરમાં હતી. છેલ્લા કેટલાય વખતથી આટલા લાંબા સમય માટે બધાનું સાથે રહેવું શક્ય નહોતુંબન્યું. જે કોવીડને કારણે બની ગયું હતું. મેં મારા મનને આ સ્થિતિ તરફ વાળવા પ્રયત્ન કર્યો. વ્યસ્ત રહેવા બાળકોમાટે તેમનું ગમતું કરવાનો પ્રયત્ન મને મદદરૂપ રહ્યો હતો.

બહાર રેસ્ટોરન્ટ બંધ તો તેમને ભાવતા કોન્ટીનેન્ટલ, ચટાકેદાર કે બેકરી ફૂડ મળતા નહોતા. હું પણ બહારનું ફૂડઘરમાં આવે તેવું નહોતી ઇચ્છતી આથી ઓનલાઈન નવીનવી રેસિપીઓ ઘરમાં આવવા લાગી પરિણામે રસોડુંધમધમતું રહેતું.

બધા ચોવીસ કલાક સાથે રહેતા, તેમને ગમતું ભોજન બનવવામાં મારો મોટા ભાગનો સમય જતો. નાની દીકરીશિખા કોલેજથી આવી ગઈ હતી તે અને મારા પતિ વિનોદ ઘરે હોવાથી મારી આજુબાજુ રહેતા મને મદદ કરતા.

બસ ચિંતા માત્ર મોટી દીકરી નીલિમાની રહેતી. તે મેડીકલ ફિલ્ડમાં ફીઝીસિયન આસીસ્ટન્ટ હોવાથી રોજહોસ્પિટલ જવાનું રહેતું. ત્યાં દર્દીઓના સંસર્ગમાં આવવું પડતું. સવારે તે જોબ ઉપર જવા નીકળે અને મારી આંખોમાંપાણી આવી જતા. સાંજે ઘરે આવે ત્યારે તેના મ્હો ઉપર માસ્કના ઉપસી આવેલા કાપા જોઈ જીવ બળીને રાખ થઇજતો. મારી દીકરી સવારે હોસ્પિટલ માટે ઘરથી નીકળે છે ત્યારે મારું હૈયું બેસી જતું. હું ઘણું વિચારતી બધુજબરાબર છે છતાં એક ડર એ ઘરે પાછી આવે તોય અકબંધ રહેતો.

અમે ઘરે રહેવા સમજાવતા કે ઓછામાં ઓછુ ૧૫ દિવસ ઘરે રહે. પરંતુ એકજ જવાબ મળતો

” મોમ ડેડ આ તો સમય છે અમારે કામ કરવાનો, લોકોને જરૂર હોય તેવા સમયે મારાથી ઘરે ના બેસાય.” મારું માથુંગર્વથી ઊંચું થઇ જતું.

આ એ દરેક મા બાપની કે સંતાનોની સ્થતિ હશે. જેમના સ્નેહીઓ બહાર ફરજ પ્રમાણે કામ કરી રહ્યા હશે.

પોસ્ટમેન, એમેઝોનમાં કામ કરતા ડ્રાઈવર્સ, ગ્રોસરી સ્ટોરમાં કામ કરતા એ દરેકને સલામી ભરવી જોઈએ. એદરેકનો આભાર માનવો ઘટે છે જેઓ કોમ્યુનીટી વર્ક માટે ખડે પગે રહી કામ કરે છે. ફૂડ સપ્લાય કરે છે. તેનું વિતરણકરી જરૂરિયાતો સુધી પહોચાડે છે.

જોકે આ સમય દરમિયાન પરિવાર સાથે હોવાનો આનંદ હતો. દીકરીઓ સાથે અવનવી ચર્ચાઓ થતી. રાત્રે ડીનરપછી કલાક અમે ચારેવ સાથે બેસી બોર્ડ ગેઈમ રમતા આ બધું સ્વપ્ન સમાન હતું. લાંબા સમય પછી પરિવારનુંઅઢળક સુખ મારા પાલવમાં સમાઈ ગયું હતું. એક મા તરીકે ખુબજ ખુશ હતી.

મેં મહિનાની શરૂવાતમાં બહાર સપૂર્ણ શાંતિ, ગાડીઓની કોઈ ચહલપહલ નહોતી જણાતી. એમ લાગતું જાણે દુનિયાથંભી ગઈ છે. હું પણ અંતરથી પુરેપુરી ઉત્સાહિત નહોતી. જેની અસર મારા લખાણ ઉપર રહેતી. એક દિવસ નિરાશમન લઇ હું બારી માંથી બહાર નજર લંબાવી ચુપ હતી. ત્યારે પાળી ઉપર કલબલતા પંખીઓનો કલરવ તંદ્રા તોડીગયો. પાછળ યાર્ડમાં લટકતાં બડહાઉસમાં પહેલા ક્યારેય નાં જોયેલા રંગબેરંગી પંખીઓ કુદકા ભરી ચણી રહ્યાહતા. વાતાવરણમાં શુદ્ધતા હતી, ક્યારીઓમાં ફૂલો ઝૂમી રહ્યા હતા. બધુજ જોતા વિચારો અચાનક બદલાઈ ગયાહતા.

આજ સુધી સાચું સુખ માણવાનું આપણે ભૂલી ગયા હતા. પળવાર ઝંપીને બેસવાનું ભૂલી ગયા હતા.આપણેઆધુનિક માનવી જ્યારે ખુદ ભગવાન બની બેઠા હતા ત્યારે અચાનક આવી પડેલી ઉપાધીએ માનવીને ઘરેબેસાડયો.

બદલામાં જે જીવન સ્વપ્નવત્ હતું તે ભેટમાં આપ્યું. પ્રેમ આપવામાં અને પામવાના આ દિવસો વિસરાઈ ગયા હતાતેને સજીવન કરવા મોકો આપ્યો. આ સમજ આવતા મારામાં ઉર્જાનો સંચાર થયો હતો. જે આજે પણ બરાબર યાદછે.

છેવટે બધું એકબાજુ મૂકી નવું કામ હાથમાં લીધું. અને તે હતું લખાણ દ્વારા અને ફોનમાં વાતો દ્વારા પોઝેટીવીટીફેલાવવાનું. આમ કરવાથી ખુદ મારી અંદર નવી ઉર્જાનો સંચાર થયો.

સોશ્યલ ડિસ્ટન્સ અને ચહેરા ઉપર માસ્ક આ રોગને દુર રાખવા માટે ખાસ જરૂરી છે. એ માટે નાના મોટા દરેક ગેટ ટુગેધર બંધ થઇ ગયા., તેમાય લગ્ન જેવા સામુહિક મેળાવડા બિલકુલ બંધ થઇ ગયા. આ વર્ષે નક્કી કરાએલાબધાજ લગ્ન પ્રસંગો આવતા વર્ષે નક્કી થઇ રહ્યા છે. છતાં કોઈ ખાતરી નથી કે આવતા વર્ષે બધું રાબેતા મુજબ થઇશકે. કેટલાકે વર્ચ્યુઅલ વેડિંગ એટલે કે આઠ દસ અંગત સ્વજનોની હાજરીમાં અને બીજાઓને ઝૂમ જેવીઓનલાઈન વિડીયોએપ ઉપર જોવાનો આનંદ આપી વિધિસર લગ્ન કર્યાનો સંતોષ માની જીવન શરુ કરી દીધું.

આ સ્થિતિમાંથી અમારે પણ પસાર થવાનું બન્યું. બીજાની ખબર નથી પરંતુ આ વર્ષ મારી માટે ખુબ મહત્વનું હતું. મારી દીકરીના લગ્ન ઓગસ્ટ ૨૦૨૦ માં હતા. જે  કોવીડને કારણે શક્ય બન્યા નહિ અને મારા બધાજ સપનાઓઉપર બ્રેક લાગી ગઈ. દીકરીના લગ્ન નક્કી કરાયા ત્યારથી વર્ષ પહેલા અમે તેની તૈયારીઓ શરુ કરી દીધી હતી. કપડા દાગીના, લગ્નની વસ્તુઓ, પૂજાપો, ઘરની સજાવટ માટે વસ્તુઓ, અને કંકોતરીના ઇન્ડીયાથી પાર્સલો આવીનેખડકાઈ ગયા હતા.

અમેરીકામાં અહી લગ્નનો હોલ, ભોજન. મ્યુઝીક, ડેકોરેશન, કેમેરા અને મેકઅપ આર્ટીસ્ટ વગેરેના બુકિંગ પેમેન્ટથઇ ગયા હતા. ત્યાંથી નાં અટકતા મોટાભાગની કંકોતરીઓ પણ માર્ચના પહેલા મહિનામાં મોકલવાની શરૂવાત થઇગઈ હતી ત્યાં કોરોનાનો કહેર તૂટી પડ્યો.

છતાં અંતરમાં એક આશા અકબંધ હતી કે ઓગસ્ટ સુધીમાં બધું બરાબર થઇ જશે. દીકરીની ઈચ્છા પ્રમાણે બધુજકરીશ. વહાલી દીકરી તેની ઈચ્છા પૂરી કરવામાં તેના ડેડીએ પાછું નહોતું જોયું. છતાં ધાર્યું ધણીનું થાય છે એ પ્રમાણેઆજની પરિસ્થિતિને જોતા લગ્ન આ વર્ષે બંધ રાખવા પડ્યા. ખુબ દુઃખ થયું. ઈચ્છા મુજબનું ના થાય તો નિરાશથવાય. છતાં બધા હેમખેમ છે એજ ઘણું છે વિચારી ફરીના વર્ષે પરસ્થિતિ પ્રમાણે કરવું વિચારી લીધું. માત્ર ઘરમાંનાનકડો પ્રસંગ કરી દીકરીને તેના નવજીવનના આશીર્વાદ આપી વિદાઈ કરી.

આપણે બધા સલામત છીએ તેનાથી વિશેષ શું માની હવે સમય અનુકુળ થવાની આસ હજુ પણ હૈયામાં અકબંધછે.

આ લોકડાઉન સહુથી ખુશ મા એક સ્ત્રી હશે તેવું હું માનું છું. છતાં વધારે તકલીફ પણ તેનેજ પડી હશે. કોરેન્ટીનરહેવાને કારણે પરિવારના બધા સદસ્યો જ્યારે ઘરે હોય ત્યારે સ્ત્રીની જવાબદારીઓ વધી જાય છે. બાળકોને આકપરા સમયમાં બહારના ઝંઝાવાતથી સાચવવા અને ઘરમાં વ્યસ્ત રાખવામાં તેનો ઘણો સમય વીતી જતો. સાથેપરિવારના બધા સભ્યો ઘરે હોવાથી તેનું રસોડું આખો દિવસ ધમધમતું રહે.

સહુથી વધારે અધરું એની માટે જે એક મા સાથે વર્કિંગ વુમન છે. અહી અમેરિકામાં સંપૂર્ણ લોકડાઉન રહ્યું નથી. આવા સંજોગોમાં સ્ત્રીઓ ને ઘરેથી કામ કરવાનું બન્યું છે. વધારામાં બહાર ડે કેર, સ્કૂલો બધું બંધ છે. સોશ્યલડિસ્ટન્સ જાળવવાનું હોવાથી કોઈ આયા, કેર ટેકર આવી શકે નહિ કે બાળકોને ક્યાય મૂકી શકાય નહિ.

આ સ્થિતિમાં તેમને ઘરે સાચવતા રહીને કામ કરવાનું ખુબજ મુશ્કેલ બની જાય છે. બાળકો મા ને ઘરે જુવે એટલેતેમની માંગ સામાન્યપણે વધીજ જવાની. મા પણ આ સમયને બાળક સાથે વ્યતીત કરવા માટે ખુબ આતુર રહે છે. આ સોનેરી સમય મળ્યો છે સમજી તેને જીવી લેવા માંગે છે, બાળકોની ઇચ્છાઓ પૂરી કરવા માગે છે. પરંતુ નોકરીનોબોજ તેને કોઈ રીતે ફાવવા દેતો નથી. આ સ્થિતિમાં એ વધુ હતાશ થઇ જાય છે.

મોમ ઘરે છે પાસે છે છતાં તેની ટાઈમ સ્પેન્ડ નથી કરતી એ વાત બાળકોને તેમને વધુ પજવે છે. તેઓ કારણ સમજીશકતા નથી અને ક્રેંકી એટલેકે કજીયાખોર બની જાય છે. જેના પરિણામે ઘરે રહીને કામ કરતી માતાની સ્થિતિદયાજનક બની જાય છે.

લોકડાઉનમાં આપણે બધા જાત સાથે નજર કેદ બની ગયા હતા ત્યારે ઈન્ટરનેટ અને ટેલીવિઝન સહારો બની રહ્યા. જે ફોન અને શોશ્યલ મીડીયાને લોકો ગાળો આપતા હતા એ બધાની માટે આજે આ સંકટ સમયની સાંકળ બનીગયું છે. એકાંતવાસમાં પણ બધાની સાથે રહેવા, એકલતા ભાંગવામાં શોશ્યલમીડિયા ખુબ મદદરૂપ રહ્યું.

આજે પણ ફોનકોલ, વિડીયોકોલ દ્વારા ચેટીંગ દ્વારા આજે લાગણીઓનું અરસપરસ આદાન પ્રદાન થતું રહ્યું છે. ભલેરૂબરૂમાં મુલાકાત શક્ય ના બને પરંતુ આ ઇલેક્ટોનીક્સ ઉપકરણોની સહાય થી રોજીંદી હુંફ લાગણીઓ જળવાઈરહે છે.

જ્યાં માતાપિતા બંને બહાર કામ કરતા હોય ત્યારે નાના બાળકોને ડે કેર કે અર્લી એજ્યુકેશન જેવા સેન્ટરોમાં મુકવાપડે છે. ના છુટકે બાળકોને દુર રાખવા પડે છે. આ લોકડાઉનમાં ઘણાને ઘરે રહીને કામ કરવાનો મોકો મળ્યો છેત્યારે તેમની ખુશી બેવડાઈ ગઈ છે.

ઘરમાં દરેક વ્યક્તિ એકબીજાને ગમતું કરે, બધા કામ હળીમળીને કરે તો સમયનો સહુથી સારો ઉપયોગ કર્યોગણાય. આમ કરવાથી એકબીજાની તકલીફ તેના ગુણ અને ઉણપ સમજી શકાય છે. પ્રેમમાં ચોક્કસ વધારો થાયછે. પતિ પત્ની બંનેની માટે આ દિવસો સંભારણા બની જવા જોઈએ મળેલી રજાઓ ફક્ત એકબીજા માટેની ભેટ છે.

માત્ર તકલીફ પડી રહી છે એ લોકોને જેમને વીકલી પગાર ઉપર જીવવાનું છે. રોજ કમાઈને ખાનારી પ્રજાની સ્થિતિદયનીય બની ગઈ છે તે હકીકત છે. દેશમાં અને પરદેશમાં ઘણા લોકો એવા છે જેમની પાસે પોતાના ઘર નથી સાથેકોઈજ મૂડી નથી. બસ અઠવાડીયાના પગારમાં ચલાવવાનું અને ફરી પગારના દિવસની રાહ જોવાની. જોકેઅમેરિકામાં ગવર્મેન્ટ તરફથી આ સમય માટે દરેક વ્યક્તિ દીઠ ડોલર્સ ચૂકવ્યા છે. જેથી બધું રાબેતા મુજબ થતાસુધી ઘરખર્ચ નીકળી શકે. દરેક દેશની સરકાર આ કરી શકે તેમ નથી એથી એ લોકોને ચોક્કસ મુશ્કેલીઓ પડવાની.

ધંધાદારીઓ માટે આ તકલીફનો સમય છે. અમેરિકામાં લગભગ બધાજ ઘંધા બેન્કની લોન ઉપર લેવાએલા હોયછે. આ સ્થિતિમાં મહિનાઓથી તે સદંતર બંધ છે આથી તેમને ટકી જવા અને ફરીથી ખોલી પાછુ સક્રિય થવામાં બહુમહેનત કરાવી પડશે. કાલની ઈકોનોમી પણ કેવી હશે તેની હજુ જાણ નથી. આ સંજોગો લોકલ બિઝનેસ કરનારામાટે પણ અઘરો છે. અમારા પણ અમુક ઘંધા હાલમાં બંધ છે. પરંતુ આની સામે અમેરિકામાં સુખ હોય કે દુઃખનવરી પડેલી પ્રજાને ખાવા અને પીવા આલ્કોહોલ જોઈએ, એ કારણોસર ગ્રોસરી અને લીકર સ્ટોર અમેરિકામાં ઘૂમકમાઈ રહ્યા છે.

સોશિયલ ડીસ્ટન્સીંગ’ના નામે જ્યારે માણસ એક બીજાથી દુર ભાગી રહ્યો હતો, ત્યારે મોતના ભયે તેને અંગત રીતેબીજાઓ સાથે લાગણીઓથી જોડી રાખ્યો. આ સમયમાં મને પણ ઘણા જુના સબંધોને ફરી વિકસાવવાની તક મળીહતી. બહાર જ્યારે કશું ના કરવા જેવું હોય ત્યારે આપણી આંતરિક ભાવના સ્પષ્ટ પણે બહાર ઉભરાઈ આવે છે. ખબર અંતર પૂછવાને બહાને પણ સમયની રાખ ઉડાડવાની તક સાંપડી હતી. જેના કારણે જુના મિત્રોનો સાથ ફરી સાંપડ્યો.

સરહદો ઉપર ભલે વિઝા, ટ્રાવેલિંગ ઉપર રોક લાદવામાં આવ્યો પરંતુ માનવતા હેઠળ વિશ્વ એક બની ગયું. ટૂંકમાંઆ પ્રભુનો આભાર માનવાનો સમય આવ્યો કે દુઃખમાં માત્ર એકજ સ્મરણ તારું કે જે હિંમત ભરી જાય છે. એકમહામારીને કારણે માનવતા જાગૃત થઇ ગઈ.લોકોએ વિશ્વમાનવ બની પ્રેમ અને કરુણા અને પ્રાર્થનાઓ એક સાથેમળીને કરી. ટૂંકમાં ‘વસુધૈવ કુટુંબકમ’ની ભાવનાનો વધારો સ્પસ્ટ દેખાયો આ પણ ચમત્કારથી વિશેષ નથી.

આ બધામાં જેનાં અંગત સ્વજનો વાઇરસના ભોગ બન્યા તેમની માટે આજે પણ અંતરમાં દુઃખ જન્મી જાય છે. મોતતો દરેકને આવવાનું છે. પરંતુ તેનો એક મલાજો હોય છે. કેટલાક તો એવા સમયમાં થયા કે મૃતક શરીરને ઘરે પાછાપણ લાવી શકાય નથી. નાં તો અગ્નિદાહ કરવાનો અવસર મળ્યો. એનાથી વધારે કરુણ મને એ લાગતું કે જેનુંઅંગત સ્વજન દુર ચાલી ગયું હોય ત્યારે માથું મુકીને દુઃખ હળવું કરી શકે તેવો એક પણ ખભો પાસે નાં હોય તેસ્થિતિ કેવી દારુણ લાગે.

આજે પણ ઘરની બહાર નીકળીએ તો સામે મળેલા માસ્ક હેઠળ છુપાએલા ચહેરાને ઓળખાવો અઘરો થઇ પડે છે. આમ પણ દરેકના ચહેરા ઉપર છુપા માસ્ક હતા તેમાય આ દેખીતા માસ્ક લાગણીઓ સાથે સંવેદનાઓ પણ છુપાવીદે છે. વ્યક્તિનો ગમો અણગમો જોવા તેને ધારીને જોવો પડે, ત્યારે આંખોની ભાષા વંચાય છે. તેમાય આંખો ઉપરચશ્માં હોય તો પત્યું. છુપાવી રાખેલા ચહેરાને હવે મેકઅપની જરૂર નથી, એક રીતે શોખમાં પણ વૈરાગ્ય આવી ગયું હોવાનો ભાસ થાય છે.

ધીમેધીમે પરિસ્થિતિ કાબુમાં આવી રહી હતી ત્યારે ફરી નવેમ્બર મહિનામાં કોવીડે માથું ઉચક્યું છે ત્યારે આનીગંભીરતા વિષે વિચારવા મજબુર બની જવાય છે. કોવિડ ગ્રસ્ત આંકડા દરેક હદ વટાવી રહ્યા છે. રોજ ૩૦૦૦ થીવધારે વ્યક્તિઓ આજે પણ અમેરિકામાં મૃત્યુ પામી રહ્યા છે ત્યારે આતંકવાદી હુમલા સમયનું નાઈન ઈલેવન યાદઆવી જાય છે. ત્યારે એકજ દિવસની જે સ્થિતિ હતી તે આજે રોજરોજ જોવા મળી રહી છે. ત્યારે બદલો લેવામાણસે માણસ ઉપર હુમલો કર્યો હતો જેમાં વધુ તારાજી થઇ હતી. આજે રોજ થતા આટલા બધા મૃત્યુ માટેજવાબદાર કોણ? બદલો લેવો તો કોની સાથે?

બસ આશા છે આ અંધકાર જલ્દી વછૂટે અને સોનેરી ઉજાસના દર્શન થાય. કોઈ મળ્યું અને ગળે વળગી પડ્યા તેવુંનજીકના ભવિષ્યમાં બનવાનું નથી. અંતરના આવેગને કાબુમાં રાખવો પડશે. પ્લાસ્ટિકિયા સ્મિતાને અલવિદા કહી, માસ્ક નીચેની સ્માઈલ ભલે ના દેખાય પણ આંખોમાં હેત ભરતા શીખવું પડશે. બસ પ્રભુને પ્રાર્થના કે આ કપરોસમય વધુ તારાજી વિના જલ્દી જાય. લોકોને હૈયે પડેલા ઘા જલ્દી રૂઝાય.🙏

 

Firearms ( ઘાતક હથિયારો)

ફાયર આર્મ્સ લો એ સ્વબચાવ કે સ્વચ્છંદતા- રેખા પટેલ (ડેલાવર)

અમેરિકા ફ્રીડમનો દેશ. રહેણીકરણી, બોલચાલ તહેવારો, જીવનશૈલી બધામાં પુરતી સ્વતંત્રતા, વધારે પડતી સ્વતંત્રતા ક્યારેક સ્વચ્છંદતામાં પણ પરિણામે છે.

સ્વતંત્રતા દરેકને ગમે પરંતુ તેનો અતિરેક અને અંકુશવિનાના નિયમો પોતાની સાથે બીજાના જીવનમાં પણ મુશ્કેલીઓ નોતરે છે 

થોડા સમય પહેલાની એક ઘટના યાદ આવી ગઈ. અમેરિકાના કેલિફોર્નિયા રાજ્યની “સેન્ડ બર્નાડીનો” કાઉન્ટીમાં આવેલા “ડીપાર્ટમેન્ટ ઓફ પબ્લિક હેલ્થના ડિસેબલ અને ઓથેસ્તિક બાળકોના સેન્ટર” માં એક મુસ્લિમ યુગલ ઘુસી ગયું જેમા સાઉદ રીઝવાન ૨૮ વર્ષનો યુવાન અને તેની સાથીદાર યુવતી તસ્ફીન ૨૭ વર્ષની હતી , હથિયારોથી સજ્જ આ બંને બાળકોનાં આ સેન્ટરમાં ધુસી જઈ આડેઘડ ગોળીબાર કર્યો. જેમાં ૧૪ લોકોના જાન ગયા અને ૧૭ જેટલા ઘાયલ થયા. એક માત્ર તેમની પાસે બંધુક હતી અને મગજની કોઈ વિકૃતતા જેના કારણે બીજા નિર્દોષ લોકોને ભોગવવું પડ્યું.  

આવું અઘમ કૃત્ય કરનાર રીઝવાન પોતે પાંચ વર્ષથી અહી કાઉન્ટીના હેલ્થ ડીપાર્ટમેન્ટમાં કામ કરતો હતો. આ સેન્ટરમાં ક્રિસમસની હોલીડે પાર્ટી ઉજવાતી હતી, જ્યાં રીઝવાન પણ ઇન્વાઇટેડ હતો. પાર્ટી દરમિયાન કોણ જાણે તેને શું થયું કે થોડીવારમાં તેની ગર્લફ્રેન્ડ સાથે હથીયારોથી સજ્જ આવી પહોચ્યો અને આડેઘડ ગોળીબાર શરુ કર્યો હતો. કોણ જાણે અચાનક શું બન્યું હશે, ગુસ્સો કે કોઈ વિકૃતિએ એના મગજમાં જન્મ લીધો હશે કે તેણે આવ્યું અઘમ કૃત્ય આચર્યું. ત્યારબાદ પોલીસ સાથેની અથડામણમાં તે બંને માર્યા ગયા.

એજ સમજાતું નથી કે શા માટે લોકો જાણેકે પીપરમીન્ટ ની ગોળી ખિસ્સામાં રાખતા હોય તેટલી સાહજિકતા થી ઘરમાં આવા હથીયારો વસાવે છે અને મગજ ઉપર જરાક ગુસ્સો સવાર થતા તેનો આવી રીતે છૂટથી ઉપયોગ કરે છે “. જો તેની પાડે આવું કોઈ ઘાતક હથિયાર નાં હોત તો કદાચ મારામારીથી વાત પતિ ગઈ હોત.

બીજા દેશોમાં પણ લોકો વચ્ચે અથડામણ થયા છે છતાં કોઈ ધાતકી બનતું નથી. પરસ્પર બોલચાલ વધી જાય તો બાથંબાથ અને મારામારી જેમાં ઘાતક હથિયારથી થયા અકસ્માતો કરતા બહુ ઓછી ઈજાઓ નોંધાય છે. પરંતુ અહી હથિયાર રાખવા ગેર્કાયદેસર નથી આ માટે સ્વબચાવના ભાગ હેઠળ ગમેતે હથિયાર વસાવી શકે છે.

ગયા વિન્ટર માં બનેલી એક ઘટનામાં, સત્તર વર્ષનો આફ્રિકન અમેરિકન યુવાન સાંજના સમયે ઠંડીથી બચવા મ્હોને ઢાંકતી ટોપી અને કાળો ઓવરકોટ પહેરીને સુમસાન રસ્તામાં ઝડપથી ચાલતો કોઈ અમેરિકન ધોળિયાની સામે આવ્યો. પેલાને સાવ સામે આ રીતે આવી જતા અમેરિકનને લાગ્યું આ ચોક્કસ લુંટ કે મારવાના ઈરાદાથી આવી રહ્યો છે. સ્વબચાવ હેઠળ અમેરિકને લાંબુ વિચાર્યા વિના કોટના ખિસ્સામાંથી બંધુક બહાર કાઢી તેની ઉપર ફાયર કર્યું. પેલા નિર્દોષ આફ્રિકન યુવાનનું ઘટના સ્થળે મૃત્યુ થયું. કોર્ટમાં કેસ ચાલ્યો છેવટે ચુકાદામાં “સ્વરક્ષા માટે ચલાવાએલ હથિયાર ના કારણે તે નિર્દોષ જાહેર કર્યો “.

આવી ઘટનાઓ અને મૃત્યુ પાછળ રાઈફલ કે બંધુક જેવા ઘાતક હથિયારોના સહેલાઈથી મળતા લાઈસન્સ કેટલેક અંશે જવાબદાર ગણી શકાય છે. પરંતુઆ “ફાયર આર્મ લો ” નો કાયદો અમેરિકા જ્યારે આઝાદ થયું ત્યારે જંગલોમાં શિકાર કરવા અને આત્મ રક્ષણ માટે બંધારણ વખતે ઘડાએલો કાયદો છે. જેમાં સેલ્ફ ડીફેન્સ , હન્ટિંગ કે સ્પોર્ટ્સ એકટીવીટી માટે સહેલાઇ થી ગન કે રાઈફલ જેવા હથિયારોનું લાયસન્સ મળી જાય છે.

અમુક સ્ટેટમાં ગન ખરીદી તેનું લાયસન્સ લેવું ફરજીયાત છે. ક્યાંક ટ્રેનીંગ લેવી પડે છે, કે ગન લેતા પહેલા પોલિસ સ્ટેશન કે લો ઇન્ફોર્સમેન્ટ એજન્સીમાં રજીસ્ટર કરાવવું જરૂરી બને છે. તો ક્યાંક વળી માત્ર ડ્રાઈવિંગ લાયસન્સ અને આઈડી પ્રૂફ આપતા ગન સહેલાઇ થી મળી જાય છે.

જાણીને નવાઈ લાગશે કે આજે અમેરિકમાં આશરે ૪૦૦ મિલિયન ફાયરઆર્મ્સ હથીયારો જાહેરમાં લોકો પાસે રહેલા છે. જે બહુ મોટો આંકડો કહેવાય.  રોજબરોજ બનાવો જોતા ૨૦૧૨ માં લેવાએલા એક સર્વે પ્રમાણે ૪૪ ટકા લોકોનું માનવું છે કે આ કાયદાને બંધ કરવો જોઈએ કે આટલી આસાનીથી ગન મળે. અને ૯૨ ટકા લોકો નું કહેવું છે કે પહેલા બેક્ગ્રાઉન્ડ ચેક કરવું જોઈએ તેની જરૂરીયાત જોઈ તેને આવા ઘાતક હથિયાર આપવાની છૂટ આપવી જોઈએ .  અહી “ગન શો ” માં હથિયાર આપણે ત્યાં તલવાર અને ચપ્પા મળે તેટલી આસાની થી મળતા  હોય છે .સેલ્ફ ડીફેન્સ લો પ્રમાણે ઘણા સ્ટેટમાં તમારા બચાવમાં ચલાવાએલી ગોળીમાં થતી જાનહાની થી તમે ગુનામાં નથી આવતા.

એક રીતે જો કહીએ તો અહી ગન રાખવી તે બરોબર જાણે કે આપણે ત્યાં રાજપૂત લોકોને મન તલવાર અને શીખ માટે કટાર જેવું ગણાય છે . આ ધોળી પ્રજા એટલેકે બ્રીટીશર ,ડચ,ફ્રેંચ ,સ્પેનિયાર્ડ બધી પ્રજા પહેલે થી લડાયક હતી, જંગલમાં ઘોડા ઉપર રખડવું અને શિકાર કરવો તેમની ખોરાક માટેની જીવન જરૂરીયાત પણ હતી. 

” વર્ષો પહેલાના જીવન અને જરૂરીયાત પ્રમાણે તે સમયે કાયદાના બંધારણની રચના થઇ, ત્યારે જરૂરિયાતના ભાગ મુજબ બંધુક જેવા હથીયારો પાસે રાખવાની છૂટ રખાઈ હતી. તે વખતનું જીવન અને વિચારો અલગ હતા. નશાખોરીની માત્ર આટલી બધી નહોતી. હવે સમય વર્તે સાવધાન પ્રમાણે કાયદાઓમાં ફેરફાર થવા આવશ્યક છે.”

પરતું આજે સમાજમાં ફેલાતી ગેરનીતિ અને આર્થિક માનશીક સંકડામણ ને કારણે સાયકોલોજી પ્રોબ્લેમ્સ વધતા રહ્યા છે. આજના સમાજનું માનસ ડામાડોળ છે આવી સ્થિતિમાં તેની પાસેના આવા હથિયાર બહુ ભયાનક સ્થિતિ સર્જી નાખે છે , લોકોના મગજ ઉપર ગુસ્સો કાયમ સવાર થઈને રહેતો હોય છે ,જરાક મનને અણગમતુ બને કે તુરંત ગુસ્સો અને ડીપ્રેશનમાં બહાર આવી જાય છે. ત્યારે જાણતા અજાણતા ઘાતક હથીયારનો ઉપયોગ થઈ જાય છે, જેના માઠાં પરિણામ ગુસ્સો ઉતર્યા પછી ભોગવવા અઘરા થઇ પડે છે. પણ આપણી કહેવત છે કે ” જબ ચીડિયા ચૂગ ગઈ ખેત તબ પછતાવે ક્યા હોવત હૈ ” સાચી વાત છે કે દરેક પરિસ્થિતિમાં સમજશક્તિ નો ઉપયોગ બહુ જરૂરી બની રહે છે .

અમરિકામાં ક્યા રાજ્યમાં કેટલા રજીસ્ટર થયેલા હથીયારો છે તેના વિષે જો માહિતી મેળવીએ તો ટેક્સાસમાં ૮૩૦, ૦૦૦, ફ્લોરીડામાં  ૫૦૦,૦૦૦ વર્જીનીયામાં ૪૦૦,૦૦૦ હથીયારો રજીસ્ટર થયેલા અને ખરીદાએલા છે. આજ રીતે ઘટતા ક્રમે બીજા રાજ્યો આવે છે.

જેમાં ૪૨ ટકા લોકો ગન જેવા હથિયાર સલામતી માટેના કારણોસર ઘરમાં રાખે છે. તેમાં કેટલાક પાસે તો એક કરતા વધારે હથિયાર ખરીદાએલા છે. ૩૬ ટકા ૬૫ વર્ષના કરતા વધુ મોટી ઉંમરના પોતાના રક્ષણ માટે રાખે છે. ૩૧ટકાએ પોતાના અંગત કારણોસર રાખેલા છે. વર્ષે ૯,૦૫૨,૬૨૮ જેટલા હથિયાર અમેરિકામાં બની રહ્યા છે. ૫૫૪,૨૩૭ બહારથી આવી રહ્યા છે. આ સિવાય ગેરકાયદેસર આવતા હથિયારોની સંખ્યા આ કરતા કઈ વધારે હશે. 

લોકો માને છે કે બંધૂક જેવા હથિયાર ઘરમાં હોવાથી સાલમતી વધારે રહે છે. પરંતુ હકીકતમાં બંધુક વાળા ઘર ઓછા સલામત કહી શકાય.  અહી આકસ્મિક મૃત્યુ, આપધાત અને ઘરેલું હત્યાના જોખમો રહેલા છે.

૨૦૧૯મા ૧૦,૨૫૩ લોકો આવા હથીયારને કારણે મૃત્યુ પામ્યા છે. મોટાભાગના અમેરિકાનો હવે માની રહ્યા છે કે બિનજરૂરી હથીયાર રાખવા દુષણ છે. આ બધા આંકડાઓ કરતા ઘણા વધારે હથિયાર અમેરિકામાં લોકો પાસે રહેલા છે કારણ અહી ફેડરલ બંધુકની નોંધણી ફરજિયાત નથી. નવાઈની વાત છે કે કોવીડ દરમિયાન બંધુકની ખરીદીએ આજ સુધીના આંકડામાં વધારો કર્યો છે. 

ખુબજ નવાઈ પમાડતી વાત છે કે વિશ્વની ચાર ટકા વસ્તી અમેરિકામાં છે અને વિશ્વના ૪૦ ટકા હથિયાર અમેરિકામાં લોકો પાસે છે. એક આંકડા અનુસાર ૪૦૦ મિલિયન બંધુકો અમેરિકામાં પ્રજા પાસે છે. પૈસાદાર દેશ તરીકે અમેરિકાની ગણના થાય છે ત્યારે આવું હોવું લોકોને વ્યાજબી લાગે છે. કદાચ રાજામહારાજા ઓના શોખ પણ આજ કારણોસર રહ્યા હશે.  જેની પાસે વધુ હોય તેમને સાચવણીની ચિંતા વધારે હોય છે. અને ત્યાજ આકસ્મિક મુત્યુનો દર પણ વધારે હોય છે. જ્યાં ખાસ ખોવાનું નથી હોતું તેમને આવા સાધનો વસાવવાની જરૂર પણ નથી.

ગમે તેમ હોય પરંતુ આવા ઘાતક હથિયાર એ દરેક માટે ભયજનક છે. કોઈ પણ અંગત કારણોસર તેનો દુરુપયોગ થવાનો ડર સતત રહે છે. આજકાલ સમાજમાં પણ કોઈ સાથેની નાની સરખી બોલાચાલી કે ઝગડામાં આવી બંધુકનો ઉપયોગ થવાનું સાંભળી રહ્યા છીએ તેમાય નશાની હાલતમાં અને ડ્રગ્સના નશા હેઠળ માણસ પોતાની શાનભાન ભુલાવી ના કરવાનું કરી બેસે છે. 

થોડા વર્ષો પહેલા ધંધાઓ ઉપર લુંટ થતી તેમાં છુરી કે બંધુક બતાવાતી અને તેના જોરે લુંટ થતી. પરંતુ એ વખતે મોતના સમાચાર ઓછા સાંભળવા મળતા. લુટ કરનાર ડોલર્સ લઈને નીકળી જતા. આજે ડ્રગ્સના નશામાં ચુર લુંટારાઓ ઉપર કોઈ વિશ્વાસ મુકાતો નથી. કારણ તેમની વિચારશક્તિ કોઈજ કામ કરતી નથી તેમાં આવું ધાતક હથિયાર હાથમાં હોય તો લુંટ ચલાવ્યા પછી પણ જતા જાતા ફાયર કરીને નીકળી જાય છે. છેલ્લા કેટલાય વર્ષોથી કામધંધા વિનાના બેરોજગાર અને છતાં ડોલર્સની જરૂરીયાત વાળા લોકો નાના બિઝનેશમાં આવા સાધનો બતાવી લુંટ ચલાવી રહ્યા છે. આજ કારણે લોકોમાં ડર વધતો રહે છે.

આજે કોઈ સાથેની તકરાક, ગુસ્સો , કે ઘર્મના નામે મતભેદ માં પણ બંધુકનોછૂટથી ઉપયોગ કરી દેવાય છે ” સામાન્ય રીતે સ્વબચાવના હથિયારો કદીય ઘાતક ના હોવા જોઈએ, બહુ જરૂરી લાગે ત્યાં ચીલી સ્પ્રે, નાનચાકું, હોકી સ્ટીક વગેરે સાથે રાખવા સારા. સહુથી યોગ્ય તો એક કે આપણે સહુએ સાથે મળીને એવી સમાજ ઉભો કરવો રહ્યો કે જ્યાં કોઈ પ્રકારના હથિયારોની જરૂર ના રહે. 

 

પ્રસન્નતાનો પ્રકાશ

“પ્રસન્નતાનો પ્રકાશ” – રેખા પટેલ(વિનોદિની) ડેલાવર, 

લગ્ન પછી સુચિત્રાની જીંદગી સાવ પલટાઈ ગઈ હતી. માતાપિતાના ઘરે હતી ત્યારે, એક બાજુ સવારે તેના પપ્પાનોકરી ઉપર જવા નીકળતા અને બીજી બાજુ સુચિત્રા એક કલાક અગાસીમાં આભમાં હળુંહળું ઉગતા સુરજનીસાખે, પંખીઓની ચહેકાટ વચ્ચે હાર્મોનિયમ સાથે રાગ આલાપતી રિયાઝ કરતી. ત્યારે ખુશીથી તેનો ચહેરોચમકતો.

હજુ એ વાતને વર્ષ પણ નથી થયું અને આજે તેનાથી તદ્દન વિરુદ્ધ, આવી દરેક સવારમાં સુચિત્રા બે હાથ વડે બનેતેટલા કામ ઝડપથી આટોપી લેવાની ગણતરીમાં આમથી તેમ ભાગતી રહેતી. કારણ હવે તે પણ આલાપ સાથેખભેખભા મિલાવી કામ કરતી વર્કિંગ વુમન હતી. બહુ સમજાવટ પછી સાસરીમાં તેને નોકરી કરવાની રજામંદી મળીહતો. નશીબ જોગે તેને એક ગવર્મેન્ટના સંસ્થામાં નોકરી મળી ગઈ હતી. પરંતુ લગભગ કાયમ બીમાર રહેતાસસરાની જવાબદારી હોવાથી નોકરી ઉપર જતા પહેલા તેમની માટે બધું તૈયાર રાખીને જવું પડતું. આ બધામાં તેનીસવાર અટવાઈ ગઈ હતી.

આખાય દિવસની આ દોડાદોડીમાં સુચીત્રાના રાગ આલાપ ક્યાંય ખોવાઈ ગયા હતા. “કોલેજની દરેક મ્યુઝીકકોમ્પીટીશનમાં એ જ્યારે અવ્વલ આવતી ત્યારે મિત્રો સાથે શિક્ષકોના માથાં ગર્વથી ટટ્ટાર થઇ હતા. પરંતુ આનાથીવિરુધ્ધ ઘરમાં પપ્પાની એકજ રોકટોક રહેતી,

” આ બધામાં ઘ્યાન આપ્યા કરતા ભણવામાં ઘ્યાન આપવાનું રાખ. પરણીને સાસરે જઈશ ત્યારે આ બધુ કામમાંનથી આવવાનું.”

જોકે અંદરથી એ પોરસાતા હતા તે વાત ખુબ પાછળથી મમ્મીએ તેને જણાવી હતી. એક રીતે પપ્પાની વાત પણ ક્યાંખોટી હતી આજે તેના ઘરસંસારની ગાડીને દોડતી રાખવા માટે તેનું ભણતર કામમાં આવ્યું હતું.”

તે દિવસોમાં મમ્મી બધાથી છુપાવીને તેના શોખમાં સાથ આપતી. સ્કુલ પૂરી થયા પછી ત્યાંજ સંગીત શિક્ષક પાસેવધારાનું જ્ઞાન લેવાની મમ્મીએ છૂટ આપી હતી જે પપ્પાની જાણ બહાર હતી.

સુચિત્રા નાનપણનાં આ સ્વપ્નાને એ દિવસોમાં પોષતી, મનને સમજાવતી કે સંગીતનો આ અધુરો શોખ પતિનાસાનિધ્યમાં, તેના સાથમાં પૂરો કરશે. પરંતુ અહીની પરિસ્થિતિ જોતા તેને સમજાઈ ગયું કે તેનું સ્વપ્નુંજવાબદારીઓનાં ભાર નીચે ઢબુરાઈ ગયું છે. વધારામાં આલાપનાં નામ પ્રમાણે ગુણ જરાય નહોતા. તેને સંગીતમાંકોઈજ રસ નહોતો. “કોણ જાણે તેની ફોઈએ તેનું નામ આલાપ ક્યા કારણોસર રાખ્યું હશે!” આમ વિચારતીસુચિત્રા એકલતામાં ગીત ગુનગુનાવી સંતોષ માની લેતી.

આવાજ  દિવસોમાં અચાનક એવું કંઇક બની ગયું કે સુચિત્રાની જીંદગી બદલાઈ ગઈ. સુચિત્રા જે ગવર્મેન્ટ સંસ્થામાંકામ કરતી હતી ત્યાંની ઓફિસમાં કોઈ નેતાના સન્માનમાં નાનકડી પાર્ટી આયોજિત કરવાની યોજના નક્કી થતીહતી. અહી સુચિત્રાને સ્વાગત ગીત ગાવાનો અવસર સાંપડયો. તેના અવાજની મીઠાશ અને સ્વરના આરોહઅવરોહથી ગવાએલા આ ગીતે ઓફીસના સ્ટાફ સાથ નેતાજીને સંમોહિત કરી દીઘા.

” સુચીત્રાજી શહેરમાં આવનાર ગીતમાલા કોમ્પીટીશનમાં તમે ભાગ લો તો કેમ? આના કારણે આપણી સંસ્થાનુંપણ નામ આગળ આવશે” પ્રમુખશ્રી એ નિવેદન કર્યું.

” જરૂર પરંતુ મારે આ બાબતે મારા પતિની મંજૂરી લેવી જરૂરી છે.” કહી સુચિત્રાએ વાતને ત્યાં અધુરી છોડી. છતાંતેના સ્વપ્નાઓ ઉપર જાણે શીતલ જળનો છંટકાવ થયો હોય તેવું લાગ્યું.

ઘરે આવી સુચિત્રાએ આલાપને આ વાત કરી, તેની વાતમાં સમર્થન આપવાને બદલે આલાપે શરુઆતથી આ માટેસાવ ઘસીને ના પાડી દીધી.

” સૂચી જો આ બધું આપણને પોસાય નહિ. આ માટે સમય જોઈએ અને જે તારી કે મારી પાસે નથી. પપ્પાનીજવાબદારી તારું પહેલું કર્તવ્ય છે.”

સુચીત્રાને લાગ્યું આ એક સોનેરી અવસર છે પોતાના શોખને આગળ વધારવાનો, તેણે આલાપને સમજાવવાનો બહુપ્રયત્ન કર્યો.

” આલાપ બસ તને હા કહો, બધુજ હું મારી રીતે સમયસર ગોઠવી દઈશ. તમને કે પપ્પાને કોઈ તકલીફ નહિ પડે“

” જો સૂચી હું જરૂર કરતા વધુ કમાઉ છું. એક તો તારે નોકરી કરવાની પણ કોઈ જરૂર નહોતી, છતાં તારી ઇચ્છાનેમાન આપી મેં મંજુરી આપી છે હવે પ્લીઝ વધારે કઈ નાં માંગતી.” આમ આલાપ છેલ્લા પાટલે બેસી ગયો.

સમજાવટનું પરિણામ શૂન્ય આવ્યું. સુચિત્રાને લાગ્યું કે તેના સ્વપ્નાઓનો દીપક સદાયને માટે ઓઝપાઈ રહ્યો છે. સુચિત્રા આંસુ સારીને ચુપ રહી. નાનકડાં ઘરમાં એક વાત બહુ સારી બનતી હોય છે કે ખાસ કશું એકબીજાથીછુપાવી શકાતું નથી. તેના સસરા પથારીમાં પડ્યા રહી આખી વાત સાંભળતાં સમજતા હતા. તેઓ જાણતા હતા કેસુચિત્રાના અવાજમાં મીઠાશ છે તેનો સ્વર પણ કેળવાએલો છે. કારણ તેમણે કામ કરતા સુચીત્રાને કેટલીયે વારગીતો ગણગણતા સાંભળી હતી.

” આલાપ દીકરા સુચિત્રા આપણા ઘરની જ્યોતિ છે, તેમાં જો ખુશીનું તેલ ભરવામાં નહિ આવે તો તે ઝંખવાઈ જશે. દીકરા તેનું સંગીત મેં સાભળ્યું છે તું તેને મરજી પ્રમાણે જીવાવવાની થોડીક છૂટ આપ, અને આપણા ઘરના ઉજાસનેકાયમી જીવંત રાખ. તેની જીત એ આપણી પણ જીત હશે. અને જો હાર થશે તો તેને ભાગ ના લઇ શક્યાનોઅફસોસ જીવનભર નહિ સતાવે.”

પિતાની સમજાવટને કારણે આલાપે સુચીત્રાને ગીતમાલામાં જવાની છૂટ આપી. વધારામાં સંગીતના ક્લાસ પણજોઈન્ટ કરાવી આપ્યા. કારણ એ પણ નહોતો ઈચ્છતો કે તેની હાર થાય.

આખો દિવસની નોકરી સાથે સંગીત ક્લાસનો સમય ગોઠવાતો નહોતો. આ માટે તેની સંસ્થાએ તેને કામમાં થોડીછૂટ કરી આપી. આ બધામાં આલાપે પણ તેને ઘરકામમાં મદદ કરવાની ઉદારતા બક્ષી જેના પરિણામે સુચીત્રાને નવુંજોમ મળ્યું. રાત દિવસ સમય મળતા રીયાઝ કરતી, ઓફીસના સ્ટાફ તરફથી મળેલા સહકાર અને પતિના સાથનેલઈને સુચિત્રા ખુબ લગનથી તૈયારીઓમાં લાગી ગઈ.

ઘણું નવું શીખવા મળ્યું. પોતાનાજ શહેરમાં યોજાઈ રહેલા આ કોમ્પીટીશન માટે તે બરાબર તૈયાર હતી. ગીતમાલાનાં પાંચ રાઉન્ડ હતા જેમાં એક પછી એક બધા સફળતાથી પાર કરવા લાગી. છેલ્લો રાઉન્ડ બાકી હતો. તેરાત્રે અચાનક તેને લાગ્યું તેના ગાળામાં દુઃખી રહ્યું છે. બે ચાર છીકો પણ આવી ગઈ. સુચિત્રા ખુબ ગભરાઈ ગઈ.

” આલાપ મને એકએક શું થઇ ગયું? કાલે લાસ્ટ દિવસ છે નહિ ગવાય તો શું કરીશ? મારું ગળું દુઃખે છે. ” તેબોલતા ઢીલી થઈ ગઈ.

બેટા તેમાં શું ચિંતા કરે છો? ચાલો આજે હું તારો ડોક્ટર બનીશ.” કહેતા સસરા લાકડીના ટેકે રસોડા તરફ ચાલ્યા.

” પપ્પા આ શું કરો છો તમે આરામ કરો હું તેને મદદ કરીશ” આલાપે પપ્પાને સમજાવતા કહ્યું.

” અરે નાં બેટા તું મને મદદ કર ચાલ સુચિત્રા માટે આપણે દવા બનાવી દઈએ. તેની માટે હું એવો કાઢો બનાવીશ કેસવારે તો તે બિલકુલ સાજી થઇ જશે. આ બધું તારી મમ્મીએ મને શીખવ્યું હતું.” બોલતા ફટાફટ દેશી વસ્તુઓનાનામ કહી માંગવા લાગ્યા.

પપ્પા અને આલાપે સાથે મળીને સુચિત્રા માટે દેશી દવાનો ઉકાળો બનાવ્યો. બંનેને આમ આટલી કાળજી લેતા જોઈતેનો ઉત્સાહ અને હિંમત બેવડાઈ ગયા. સવારે તે બિલકુલ સાજી થઇ ગઈ. અને સફળતા પૂર્વક પાચમાં રાઉન્ડમાંસહુથી વધારે ગુણ લાવીને આ હરીફાઈ જીતી ગઈ. તેને મળેલી પ્રસિદ્ધિ કરતા થયેલી સ્વપ્નપૂર્તિને કારણે તેનાજીવનમાં પ્રસન્નતાનો પ્રકાશ ફેલાઈ ગયો. જે કારણે તેના જીવનના એ દરેક વ્યક્તિને તેનો લાભ મળ્યો.

 

અમ્રુતા પ્રિતમ

સ્ત્રી એટલે જીવતી જાગતી ધબકતી લાગણીઓનું મિશ્રણ, જે મૃદુ સંવેદનાઓને જન્મ આપતું હ્રદય ધરાવે છે. બાળપણમાં ઉછળતા ઝરણા જેવા જીવનને સ્વેચ્છાએ યુવાની સુધીમાં નદી જેવું ધીર ગંભીર સ્વરૂપ આપી દે છે. જેઆગળ જતા દરિયાની જેમ વિશાળતા ધારણ કરી સંસારનાં બધા સુખદુઃખ અંતરમાં દફનાવી દેતી હોય છે. 

આવી સ્ત્રી જ્યારે સઘળી ઈચ્છા, ઉમંગો, વેદનાને શબ્દોથી કંડારવા લાગે છે ત્યારે અદભુત રચનાઓ સમાજને મળીઆવે છે.

આવીજ એક સ્ત્રીની જીવનગાથા…નામ છે અમૃતા પ્રીતમ. જેમનો જન્મ ૧૯૧૯,  ૩૧ ઓગસ્ટના રોજ ગુજરાવાલાપંજાબમાં થયો હતો. જે આજે પાકિસ્તાનનું એક શહેર છે.

તેમના માતા ગુજરાતી અને પિતા પંજાબી હતા. માતાપિતા બંને ઘાર્મિક અને શાંત સ્વભાવના હતા. તેમનું એક માત્રસંતાન તે અમૃતાજી. નાનપણથી લખવાનો શોખ હતો આથી શરૂવાતમાં પિતા સાથે ભક્તિગીતો રચતા હતા.

અમૃતાજી કિશોરાવસ્થામાં બાલસખાને કલ્પનામાં લાવીને કવિતાઓ કંડારતા હતા, ત્યારબાદ પંજાબીમાં કવિતા, સાથે વાર્તા અને નિબંધ લખતા થયા. ૧૧ વર્ષના થયા ત્યારે તેમની માતાનું અવસાન થયું અને નાની ઉંમરમાં જમાતાના પ્રેમથી વંચિત થયા, ઘરની જવાબદારીઓ આવી છતાં તેમનો લખવાનો શોખ બરાબર રહ્યો. જીવનમાંઆવતા ચઢાવ ઉતારને કારણે તેમની કવિતાઓમાં રચનાઓમાં જીવંતતા રહી છે.

જીવનમાં લાગણીઓની સતત ભૂખ ઉંમરના દરેક પડાવે રહી એ અનુભૂતિ તેમની રચનાઓમાં જોઈ શકાય છે. ૧૯૪૭માં દેશમાં પડેલા ભાગલાની વ્યથાઓ તકલીફ પણ તેમની અનેક રચનામાં વ્યક્ત થયેલી છે. જે આજે પણખુબ પ્રચલિત રહી છે.

સોળ વર્ષની વયે તેમનો પ્રથમ કાવ્ય સંગ્રહ “અમ્રૂત લહરેં” પ્રગટ થયો તે પછી તેમની ૮૭ વર્ષનાંજીવન સફર દરમિયાન તેમણે અઠ્ઠાવીસ જેટલી નવલકથાઓ, અઢાર કાવ્ય સંકલન, કેટલીયે લઘુકથાઓ, આત્મકથા અને જીવન સંસ્મરણો લખ્યાં. 

સોળ વર્ષની ઉંમરે તેમના લગ્ન લાહોરના પ્રતિષ્ઠિત પરિવારના યુવક પ્રીતમસિંધ સાથે થયા. પ્રીતમસિંધ સ્વભાવેસાલસ અને શાંત હતા જ્યારે અમૃતાજી અગ્રેસીવ અને શોખીન મિજાજના હતા. બંનેનાં સ્વભાવની વિમુખતાનેકારણે લગ્ન પછી થોડાજ સમયમાં તેમની વચ્ચે એક દીવાલ બંધાઈ ગઈ હતી. છતાં પતિના સ્વભાવની સરળતા પણતેમને છેવટ સુધી સ્પર્શતી રહી

૧૯૪૪ લાહોરના એક મુશાયરામાં સાહિર લુધિયાનવી અને અમૃતાજીની પહેલી મુલાકાત થઇ. વરસાદી રાત્રે થયેલીપ્રથમ મુલાકાત બંનેના જીવનને ભીંજવી ગઈ હતી. પ્રથમ મુલાકાતમાં અમૃતા સાહિરથી ખુબ પ્રભાવિત થઇ ગયા. કોઈ અદમ્ય આકર્ષણથી તેઓ પરસ્પર બંધાઈ ગયા.

‘જિંદગી ભર નહીં ભૂલેગી વો બરસાત કી રાત….’

સાહિર સાહેબનું લખેલું આ ગીત કલ્પનામાત્ર નહોતું પણ અમૃતાજી સાથેની તેમની પ્રથમ મુલાકાતનું યાદગાર કાવ્યમય વર્ણન હતું. 

આ સમયને યાદ કરતા અમૃતાજીએ પણ નોધ્યું હતું કે

‘જબ જબ મૈં ઉસ રાત કે બારે મૈં સોચતી હૂં, તો મુઝે લગતા હૈ કિ તકદીર ને મેરે દિલ મૈં મોહબ્બત કે બીજ બો દીએ થે, જિનમેં બારિશ કે કારન કોંપલ નિકલ આઈ થી…!’

તેમનો પ્રેમ સામાજિક બંધનથી પરે અલગ પ્રકારનો હતો. વર્ષો સુધી એકબીજાને ના મળવા છતાં, અનેક ચઢાવઉતારો વચ્ચે પણ તેમના પ્રેમની ધારા અવિરતપણે વહેતી રહી છે.

ભારત પાકિસ્તાનના ભાગલા પછી સાહિર લાહોરમાં અને અમૃતા દિલ્હીમાં સ્થાઈ થયા. આ દરમિયાન તેમની વચ્ચેપત્ર વ્યવહાર રહ્યા હતા. સમય જતા સાહિર મુંબઈમાં આવી વસ્યા.

બંનેના લખાણોની ભાષા અલગ હતી સાહિર ઉર્દુમાં લખતા હતા અને અમૃતા પંજાબીમાં છતાં પ્રેમની એકજ ભાષાહતી. છેવટે અમૃતા હિન્દીમાં લખતા શીખી ગયા. અમૃતાએ સાહિરને સંબોધી ઘણી રચનાઓ વાર્તાઓ લખી છે. તેમાં અઢળક લાગણીઓને વ્યક્ત કરી છે. 

શબ્દોના સહારે આ લેખિકાએ જીવનની દરેક પળોને ભરપુર માણી છે. જે પ્રેમની ઉત્કટતા અમૃતાને સાહિર પાસેથીહતી તે સો ટકા પૂરી થઈ શકી નહોતી છતાં તેનો તેમને કોઈ અફસોસ નહોતો. બંને વચ્ચે ખામોશીઓનો પ્રેમ હતો. પડછાયાની પ્રીત હતી. મોરપિચ્છ અને વાંસળી જેવું કોઈ બંધન હતું.

છતાં સળગતા સિગારેટના ઠુંઠાની જેમ તેમનો પ્રેમ અંત સુધી સળગતો રહ્યો અથવા તો સમયની છાજલીમાં પડીરહ્યો. બંને ખુબ ઓછું મળતા પરંતુ જ્યારે મુલાકાત થતી ત્યારે શબ્દો થીજી જતા. 

પ્રેમની પીડામાં સર્જકો વધારે નીખરી ઉઠે છે તેવુજ અમૃતાજી સાથે બન્યું.

કભી તો કોઈ ઇન દીવારો સે પૂછે કી કૈસે મુહબ્બત ગુનાહ બન ગઈ હૈ.

દેખા ઉન્હેં તો જો ઉનકી નઝર થી વહી તો ખુદા કી નિગાહ બન ગઈ હૈ.

બે બાળકોના જન્મ પછી પણ પતિ સાથે સ્વભાવની, આદતોની વિરુધ્ધતા તેમને માનસિક સંતોષ આપવામાંઅસફળ રહી. ભારત પાકિસ્તાનના ભાગલા પછી તેઓ પરિવાર સાથે દિલ્હીમાં આવી વસ્યા.

આ સમય દરમિયાન સ્વતંત્ર વિચારો ધરાવતા અમૃતાએ સાહિર સાથેના સબંધોને છુપાવવાની ક્યારેય કોશીશનહોતી કરી. પ્રીતમસિંધ પણ તેમની આ લાગણીઓથી પરિચિત હતા. હાલક ડોલક જીવન નૈયામાં વિચારોનીઅસમાનતાને કારણે પતિએ છુટાછેડાની માગણી કરી જે અમૃતાજીએ સ્વીકારી લીધી. છેવટે ૧૯૬૦માં તેમના તલાકથઈ ગયા. 

સાહિર સાથેના સબંધો પણ બરફની માફક ક્યારેક જામી જતા ક્યારેક પીગળી જતા છતાં મુઠ્ઠીમાં ભરાઈ શકતાનહોતા. બંને વચ્ચે અતુટ પ્રેમ હોવા છતાં દુર થઇ ગયા. આ વાતનું બંનેને સરખું દુઃખ હતું. સાહિરના જીવનમાં બીજીએક સ્ત્રીનો પ્રવેશ થયો એ પછી અમૃતાજી તૂટી ગયા હતા છતાં તેમની લાગણીઓમાં કોઈ ખાસ ફર્ક નહોતોઆવ્યો.

તું જીંદગી જૈસી ભી હૈ વૈસી મુજે મંજુર હૈ,

જો ખુદી સે દુર હૈ, વાહ ખુદા સે દુર હૈ.

એક સમાચાર મુજબ અમૃતાજીને જ્યારે જ્ઞાનપીઠ એવોર્ડ મળ્યો ત્યારે કોઈ પત્રકારે તેમનો ફોટો માગ્યો હતો. તેમણેએ ફોટા ઉપર પોતાના નામ ને બદલે સાહિર એમ લખ્યું. આ એક નામ તેમના લોહીનાં કણેકણમાં ભરાઈ ગયું હતુંતેને સમય જુદા કરી શક્યો નહોતો.. સાહિર તો જીવન પથ ઉપર સાથી તરીકે મળ્યા નહિ. પરંતુ આનાથી તદ્દનવિરુદ્ધ બીજું એક પાત્ર ઈમરોઝ તેમના જીવનમાં મીઠી વીરડી સમું આવ્યું.

દિલ્હીમાં અમૃતાજીની મુલાકાત પોતાના કરતા નાની ઉંમરના ઇન્દ્રજીત એટલે કે ઈમરોઝ સાથે થઇ. જેમને એભાગલા પહેલા પંજાબમાં હતા ત્યારથી જાણતા હતા. ઈમરોઝ અમ્ર્રુતાજીની કવિતાઓ લખાણના દીવાના હતા. પોતેએક સારા ચિત્રકાર હતા. કલાકારો આમ પણ ધૂની કહેવાય છે. તેમની ધૂનમાં તે અમૃતાજીને ચાહતા હતા.

પ્રીતમસિંધ સાથેના ડિવોર્સ પછી અમૃતજી બંને બાળકોને લઇ ઈમરોઝનાં ઘરે રહેવા ચાલી ગયા. તેમને પહેલી વારપ્રેમ કરતા પણ મજબુર સંબંધ મળ્યો. ઇમરોઝે અમૃતાજી અને તેમના બંને બાળકોને છેવટ સુધી સાચવ્યા હતા. ઉંમરના છેલ્લા પડાવે જ્યારે પ્રીતમસિંધ બિમાર પડ્યા ત્યારે અમૃતાજી ભૂતપૂર્વ પતિને અહી લઇ આવ્યા અને છેલ્લીઘડી સુધી તેમની ચાકરી કરી. આ કાર્યમાં ઇમરોઝે પણ સાથ આપ્યો હતો.

“દરેક સબંધને જીવતા શીખવું જોઈએ. જીવન એ લાગણીનું ખીચોખીચ ભરેલું વન છે. તેમાંથી બહાર નીકળવાનોરસ્તો આગવી સમજ દ્વારા શોધી શકાય છે.”

અમૃતાજીએ લાગણીઓને અલગ અલગ ખાનાઓમાં જગ્યા આપી હતી. પ્રેમ દોસ્તી સાથી પતિ દરેકને પોતાનીઅલગ જગ્યા હતી. જીવનમાં ઘણું મેળવ્યું છતાં તેમના હ્રદયનો એક ખૂણો ખાલી રહ્યો કદાચ સાહિર લુધિયાનવીનામનું ખાનું પૂરેપૂરું ભરાયું નહોતું.

સાહિરની અડધી પીધેલી સિગારેટના ઠુંઠા, ચાયનો ખાલી કપ, બીમારીમાં સાહિરની છાતી ઉપર લગાવેલી વિક્સનીમહેક, સાહિરના હસ્તાક્ષર આ બધું અડધું અધૂરું જીવનને ક્યારેક ઉણપ વધારતું, ક્યારેક ખાલીપાને ભરી દેતું. આબધા સમયની વચ્ચે અવનવી કવિતાઓ વાર્તાઓ રચાતી રહી.

પોતાની કૃતિઓ માટે જ્યાં એક તરફ અમૃતાજીએ ખૂબ નામના મેળવી ત્યાં કેટલીક કવિતાઓ અને રચનાઓ માટેતેમને વિરોધનો સામનો પણ કરવો પડ્યો હતો. છતાં તેમની કલમની તાકાત અને મજબુત મનોબળને કારણે તેઓટક્કર ઝીલતા. અમૃતાજીની ભીતર અતિ  સંવેદનશીલ સ્ત્રી જીવતી હતી જેના કારણે સમાજના દરેક પાસાને, સ્ત્રીનીમનોભાવનાને કલમને સહારે હ્ર્દયસ્પર્શી આલેખી શકતા હતા.

તેમણે ભારત પાકિસ્તાનના ભાગલાને આલેખીને એ વખતના નરસંહારને દર્શાવતી ઘણી સંવેદના ભરી રચનાઓઅને લેખ લખ્યા હતા.

આજ મૈને અપને ઘર કા નંબર મિટાયા હૈ.

ઔર ગલીકે માથે પર લગા, ગલીકા નામ હટાયા હૈ…

આઝાદ રૂહ કી ઝલક પડે, સમઝના વહી મેરા ઘર હૈ.

અમૃતા પ્રીતમએ અંદાજે ૧૦૦ જેટલા પુસ્તકો લખ્યા છે. તેમની અનેક કૃતિઓનો અનુવાદ વિવિધ ભાષામાં વિશ્વનીકુલ ૩૪ ભાષાઓમાં થયો છે.  તેમની કેટલીય વાર્તાઓને આધારે ફિલ્મો અને ટીવી સિરીયલો બની ચુકી છે. પ્રેમઉપરની કવિતાઓ ભગ્ન હ્રદયની ભાવનાઓ માટે પ્રેમીઓના દિલમાં સદાને માટે કોતરાઈ ચુક્યા છે.

અમૃતાજીને અનેક રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રિય પુરસ્કારોથી પણ સન્માનિત કરવામાંઆવ્યા છે. જેમાં પ્રમુખ છે ૧૯૫૬નો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર, જે મેળવનાર પ્રથમ મહિલા હતા. ૧૯૮૨ માં ભારતના સર્વોચ્ચ સાહિત્યિકપુરસ્કારજ્ઞાનપીઠ, ૧૯૮૮માં બલ્ગરિયા વૈરોવ પુરસ્કાર સાથે તે પહેલી પંજાબી મહિલા હતા જેને ૧૯૬૯માં પદ્મશ્રીથીસન્માનિત કરવામાંઆવ્યા હતા. ૧૯૮૨માં ‘કાગઝ કે કૈનવસ‘ માટે તેમને ભારતીય જ્ઞાનપીઠ એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો. છેલ્લે ૨૦૦૪માં પદ્મવિભૂષણનો પુરસ્કાર મળ્યો. સાથે ઘણા એવોર્ડથી તેમની કલમને નવાજવામાં આવી છે.

અમૃતા પ્રીતમ ઓગણીસમી અને વીસમી સદીના પ્રસિદ્ધકવયિત્રી, ઉપન્યાસકાર અને નિબંધકાર હતા.  પંજાબીભાષાના સર્વશ્રેષ્ઠ કવયિત્રી તરીકે માન આપતા તેમની ૧૦૦ મી જયંતી પર ગૂગલએ ખાસ લેખિકાના અંદાજમાં ડૂડલબનાવી તેમને સમર્પિત કર્યું હતું.

છેવટે ૩૧ ઓકટોબર ૨૦૦૫મા અમૃતાજીનું નિધન થયું. છતાં કવિતા પ્રેમીઓ નાં દિલમાં તે હયાત રહ્યા છે.

મહોબ્બત કી કચ્ચી દીવાર લીપી હુઈ, પુતિ હુઈ

ફિર ભી ઇસકે પહેલું સે રાત એક ટુકડા ટુટ ગિરા

બિલકુલ જૈસે એક સુરાખ હો ગયા,

દીવાર પર દાગ પડ ગયા….

 

અજાણ્યો હમસફર

 

અજાણ્યો હમસફર

અજાણ્યો હમસફર -રેખા પટેલ (ડેલાવર)

વડોદરાથી મુંબઈ જતી રાતની સાડા અગિયારે ઉપડતી એ એક્સપ્રેસ ટ્રેનમાં જાન્યુઆરીની ગાત્રો થીજાવી દેતી ઠંડીને કારણે બહુ ઓછા મુસાફરો મુસાફરી કરી રહ્યા હતા. કાશ્મીરમાં ભારે હિમ વર્ષા થઇ હતી તેની અસર છેક ગુજરાતમાં આટલે દુર થઈ જતી. દિવસે સુરજની ગરમીને કારણે ચહલપહલ જણાતી પરંતુ સાંજે સુરજ આથમતાં ઠંડી તેનો કાળો કામળો ફેલાવી બધી ચહલપહલ તેની હિમાળી પાંખોમાં સંકેલી દેતી.

બહુ ઓછા લોકો પ્લેટફોર્મ ઉપર હતા. રાધિને કંપાર્ટમેન્ટમાં ચડાવી તેના પપ્પાએ સલાહ આપી ” જો વધારે બકવાસ કર્યા વિના જે કામ માટે જાય છે તેમાં રસ દાખવી નિર્ણય કરજે. અને પહોંચીને ફોન કરજે”

હકારમાં માથું હલાવી તે તેની સીટ નંબર જોઈ બેસી ગઈ. ગાડી કોઈ નાના બાળકની પગલીઓ ગણતી હોય તેમ પ્લેટફોર્મ છોડવા લાગી. રાધિએ નારાજગીથી ચહેરો ફેરવી લીધો હતો. જે સામે બેઠેલા મુસાફરે બરાબર નોંધ્યો. પરંતુ વિના ઓળખાણ કઈ પણ કહેવું પૂછવું શિષ્ટતા નથી વિચારી તેના સામાનને ગોઠવવા લાગ્યો.

વડોદરા સ્ટેશનથી ગાડી નીકળી પડી હતી. ફર્સ્ટક્લાસના સ્લીપિંગ કંપાર્ટમેન્ટમાં માત્ર બેજ મુસાફરો હતા. રાધિ અને બીજો ધૈર્ય એકબીજાથી સાવ અજાણ્યા છતાં આજની રાત પુરતા પાડોશીઓ બની સામસામેની સીટમાં ગોઠવાઈ ગયા હતા. હાઈ હલ્લો અને ઔપચારિક હાસ્ય આપી બંને ચુપ રહ્યા. સમય થતા ગરમ ધાબળો અને ઓશિકા આવી ગયા. જેને શરીર ઉપર વીંટાળી રાધિ સુવાની તૈયારી કરતી હતી. છ કલાકની મુસાફરીને ગમેતેમ પૂરી કરવા માટે તેણે લંબાવી દીધું છતાં આંખોમાં ઊંઘનું નામોનિશાન નહોતું. સામેની સીટ ઉપર ધૈર્ય બ્રિફકેસમાંથી પુસ્તક કાઢીને વાંચવાનું શરુ કર્યું. તેને સુવાની કોઈ ઉતાવળ નહોતી.

ટ્રેન પુલ ઉપરથી પસાર થઇ રહી હતી તેના ખટાખટ અવાજથી કંટાળી રાધિ બેઠી થઈ ગઈ. તેને આમ બેચેન બનતા જોઈ ધૈર્ય સામેથી બોલ્યો 

” તમને ઊંધ નાં આવતી હોય તો આપણે સમય પસાર કરવા એકબીજા સાથે વાતો પણ કરી શકીએ તેમ છીએ, મારું નામ ધેર્ય મજમુદાર, બે દિવસ માટે મુંબઈ હું કંપનીના કામ થી જાઉં છું.”

” મારું નામ રાધિ આચાર્ય વડોદરાથી મુંબઈ માસીને ત્યાં અંગત કારણોસર જાઉં છું.” થાકીને સમય પસાર કરવા રાધિએ વાતમાં ઝંપલાવ્યું.

આમતો એ બોલવામાં ઘણી વાચાળ હતી છતાં મુંબઈ પરાણે જવું પડતું હતું, ગુસ્સો અને નારાજગી તેના વર્તનમાં એની ચાડી ખાતા હતા. મનની વાતો મનમાં સંતાળવી રાધિને આવડતી જ નહોતી, છતાં અજાણ્યા સામે ચુપ રહેવાનું ઉચિત સમજી એ બારીની બહાર નજર લંબાવી દોડતાં કાળાં દ્રશ્યોને ઓળખવાનો પ્રયત્ન કરવા લાગી.

” તમે પરાણે મુંબઈ જઈ રહ્યા હોય તેવું કેમ લાગે છે? બાકી મુંબઈ તો નવયુવાનો માટે ડ્રીમ સીટી છે.” સામાન્ય વાતચીતમાં ધૈર્ય રાધિની મનોસ્થિતિ સમજી ગયો હતો.

“તમે સાવ સાચા છો. હું લગ્ન માટે છોકરો જોવા જાઉં છું. એક તો મારે લગ્ન કરવાજ નથી તેમાય અરેન્જ મેરેજ તો જરાય નહિ. લોકો પ્રેમ કરીને પછી પણ લગ્નજીવન સુખેથી નથી જીવી શકતા તો હું સાવ અજાણ્યા જણને જીવનસાથી તરીકે કેમ કરીને માની શકું. લગ્નજીવનને ખેલ સમજનારા મને લગ્ન કરી લેવા દબાણ કરી રહ્યા છે.” સાવ નાના સવાલમાં જાણીતા અજાણ્યાનો ભેદ ભૂલીને રાધિનો બધો ગુસ્સો અને જુસ્સો ઠલવાઈ ગયો. 

“અરે તમે લગ્નપ્રથાની વિરુદ્ધમાં છો કે શું? તો શું લીવ ઇન રિલેશનમાં માનો છો”

” ના હું કોઈ રીલેશનમાં બંધાવા માગતી નથી. શું સ્ત્રી એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ તરીકે ના જીવી શકે? પુરુષના સંસર્ગ વિના સાથ વિના શું તેનું કોઈ અસ્તિત્વ નથી? મને પુરુષનું અધિપત્ય સ્વીકાર્ય નથી. કોઈની આગળીનાં ઇશારે જીવવું મને માફક નથી.” રાધિના રૂપાળા ચહેરા ઉપર ગુસ્સો અને દુઃખની મિશ્ર રેખાઓ અંકાઈ ગઈ.

ધૈર્ય સમજી ગયો કે નક્કી કોઈ દુઃખ આ ચોવીસ પચ્ચીસ વર્ષની સ્વરૂપવાન યુવતીને દઝાડી રહ્યું છે. કોણ જાણે શું હમદર્દીની ભાવના જન્મી ગઈ કે પોતે પુરુષ હોવા છતાં તેની વાતોને સહેલાથી પચાવી ગયો.

” રાધિ તમારી વાત સાવ સાચી છે, સ્ત્રીને કોઈના સહારાની જરૂર નથી. એ પોતે પુરુષનો સહારો બની ખભેખભા મિલાવી સંસાર તારી શકે છે. સ્ત્રીને કારણે તો સંસાર આગળ ચાલી શકે છે બાકી અમારા જેવા ક્યા ખાનદાન આગળ વધારી શકવાના હતા. પરંતુ આટલા આક્રોશને કોઈક તો કારણ હશે કે તમે લગ્ન જીવનને ધિક્કારો છો.” બહુ શાંતિથી એ બોલ્યો.

તેની સમજશક્તિ થી અંજાઈને કે પછી મનમાં ભરાઈ રહેલા ડૂમાને ગુસ્સાને બહાર કાઢવાની તક મળી એ સમજીને પણ રાધિ સાવ અજાણ્યા પુરુષ સામે હૈયું ખોલી બેઠી.

ત્યાંજ સુરત સ્ટેશન આવતા ટ્રેનની ગતિ ધીમી પડી. બહારના અંધારામાં લગભગ અદ્રશ્ય થઈ ગયેલા દ્રશ્યો દુર શહેરની રોશનીને કારણે આછાપાછા દેખાવા લાગ્યા હતા. ટ્રેન સ્ટેશન ઉપર અટકી પડી. કેટલાક મુસાફરો ટ્રેનમાં ચડવા આગળ આવ્યા પરંતુ કોઈને જાણે આ ડબ્બામાં બેસવું નહોતું. કોઈ અંદર ડોકાયું નહિ. રાધિ પણ નહોતી ઈચ્છતી કે તેની ચાલુ વાર્તામાં કોઈ ત્રીજો સામેલ થાય. કારણ તેના મમ્મી પપ્પાની સરળ ચાલતી જીંદગીમાં ત્રીજી વ્યક્તિ આવી જતા સર્જાએલા ઝંઝાવાતની શિકાર પોતે પણ બની ગઈ હતી.

” હું મારી મમ્મી અને પપ્પા એમ ત્રણ જણાનું સુખી પરિવાર હતું. છેલ્લા દસ વર્ષથી આ માત્ર લોકોની દ્રષ્ટીએ જ સાચું છે પરંતુ અંદરખાને કોઈ ખુશ નથી. મારા પપ્પાની ઓફિસમાં કામ કરતી મનસ્વી જે મારા કરતા માંડ દસ વર્ષ મોટી હશે તેની ખૂબસૂરતીથી અંજાઈને પ્રેમ કરી બેઠા જેનો ભોગ મારી મમ્મી અને હું બની રહ્યા છીએ. દેખીતી રીતે મને તો કોઈ દુઃખ નથી પરંતુ મમ્મીને મે કાયમ પપ્પાના પ્રેમ માટે તરસતી જોઈ છે. 

પુરુષ પોતાની મનમાની કરવામાં અને મોજમસ્તીમાં ભૂલી જાય છે કે ઘરમાં એક સ્ત્રી તેની રાહ જુવે છે. જો એ સ્ત્રી બહાર ભટકતી હોય અને પુરુષ ઘરમાં તેની રાહ જોતો રહે ખરો? એ સ્થિતિ તેની માટે કેવી હશે એની એ કલ્પના પણ એ નથી કરી શકતો. આવા પુરુષ પ્રધાન સમાજથી મને નફરત છે. અને એટલેજ મારે લગ્ન કરવા નથી.” રાધિના શબ્દોમાં આક્રોશ હતો.

આતો બહુ ખોટું કહેવાય. જેટલી લગ્ન પછી સ્ત્રીની જવાબદારી અને વફાદારી છે તેટલીજ પુરુષની પણ છે. બંનેના હક અને ભોગ સરખા હોવા જોઈએ. જોકે દરેક પુરુષ એક સરખા નથી હોતા અને દરેક સ્ત્રીઓ તમારી મમ્મીની જેમ સહનશીલતા નથી દાખવી શકતી. આથી તમે એક પુરુષના ભૂલની સજા આખી જાતિને આપી અન્યાય કરી રહ્યા છો.” ધૈર્ય તેને સમજાવતો રહ્યો.

એટલામાં તેના ફોનની રીંગ રણકી ઉઠી. વાતને અધુરી મુકીને ધૈર્ય ફોન ઓન કર્યો. સામા છેડે કોઈ બાળકી રડતી હતી અને કૈક બોલતી હતી. તેની વાત પૂરી થયા પછી એ બોલ્યો.

” મીનું બેટા જો રડ નહિ હું ભાઈને કહું છું તારી પાસે સુઈ જાય. સ્વપ્નમાં ડરવાનું નહિ તું તો મારી બહાદુર પ્રિન્સેસ છે. ચાલ ભાઈને ફોન આપ જો.”

” આશુ બેટા બહેનને સમજાવી તેની સાથેજ સુઈ જજે, અને મમ્મીને જગાડીશ નહિ. હું બે દિવસ પછી પાછો આવીશ ત્યાં સુધી તારે મમ્મી અને બહેનને સાચવાવના છે.” આમ વાતને પતાવી ધેર્યે ફોન પૂરો કર્યો.

“શું થયું તમારા ફેમિલીને તમે નાના બાળકને આટલી જવાબદારીઓ ભરી વાત કેમ કરી?”  રાધિના પ્રશ્નમાં ચિંતા હતી.

“મારી વાઈફને કેલ્સ્યમની ઉણપને કારણે નાની ઉંમરમાં ઓસ્ટીઓપોરોસિસનો રોગ લાગુ પડી ગયો છે. જેના પરિણામે તેને ખુબજ સાચવવું પડે છે. તેના રોજીંદા કાર્યો પણ એ જાતે કરી શકાતી નથી. તેને સતત કોઈના મદદની જરૂર રહે છે. દિવસ દરમિયાન એક બહેન તેની સાથેજ રહે છે, હું જ્યારે ઘરે હોઉં ત્યારે સાંજે નોકરી પછી તેને અને બાળકોને સાચવી લઉં છુ. પરંતુ આ ત્રણ દિવસ તેને જરા તકલીફ પડશે. 

હા મારો મોટો દીકરો દસ વર્ષનો છે છતાં ખુબ સમજદાર છે જરા નચિંત છું. છતાં ચિંતા તો રહેવાની” ધૈર્યના અવાજમાં ચિંતા હતી જે રાધિને સ્પર્શી ગઈ. હવે એ ટેકો દઈ બેસી ગઈ.

“કેટલા સમયથી આવી સ્થિતિ છે એમની”

” મારી નાની બેબી બે વર્ષની હતી, અને તેને કોઈ બીમારી લાગી તેમાં આ હાલત થઇ ગઈ. શરીરથી જરા તકલીફ છે બાકી તેની હથેળીમાં હજુ પણ એટલીજ ઉષ્મા છે જે લગ્નના પહેલા દિવસે હતી. બસ એના એ સાથને કારણે બધાજ દિવસો સુખેથી નીકળી રહ્યા છે. હું બહારગામ જાઉં તો તેની આંખો આજે પણ પહેલાના જેવીજ ટપકી પડે છે. તેમાય આ વખતે તો તેની એકજ શરત છે કે ચાર દિવસ પછી મારે તેની પાસે ઘરે પહોંચી જવું. ” ધેર્યના અવાજમાં સંતોષ હતો.

“એમ એવું કેમ?”રાધિને હવે પ્રેમની વાતોમાં રસ પડવા લાગ્યો

” એ દિવસે અમારી બારમી વેડિંગ એનિવર્સરી છે. પરંતુ એ ગાંડીને ક્યા ખબર છે કે એનો સાથ મારે રોજ એનિવર્સરી છે. એનો સાથ મારા જીવનનો પ્રાણ છે.” આમ કહી બાળક જેવું સ્નિગ્ધ હાસ્ય ફેલાવી તેણે વોલેટમાં રહેલો ફોટો કાઢી ચૂમી લીધો.

લગ્નજીવન આવું પણ હોઈ શકે છે, વિચારતા રાધિના ચહેરા ઉપર સંતોષ અને આશા ફેલાઈ ગયા.

 

એક પત્ર કૃષ્ણનો… રાધાને

એક પત્ર કૃષ્ણનો રાધાને” – રેખા પટેલ (ડેલાવર )

રાધે તું ક્યાંય નથી છતાંય સર્વત્ર છો
પ્રેમથી ડૂબાડૂબ છો, તોય પવિત્ર છો.

પ્રિય સખી, પ્રેમમાં માત્ર પામવું એ જરૂરી નથી, પરંતુ પ્રેમમાં મબલખ આપતા રહેવું ખાસ જરૂરી છે. સમર્પણ અને અપેક્ષા વિહિન પ્રેમ એ દુનિયામાં અદભુત ઘટના છે. અને એથી તો હું તારા નામથી ઓળખાઉં છું, પહેલા તું અને પછી હું આવું છું. “રાધા કૃષ્ણ”માં તારા નામ પાછળ મારું નામ આવે છે.
એક માત્ર પ્રેમ જે માગ્યા વિના સર્વસ્વ આપતો હોય છે. પામ્યા વિના બધુજ પામતો હોય છે.

હું તને ચાહું છું એ તો જગ આખું જાણે છે. પ્રેમમાં બંધાઈને હું તારી પાસે નથી રહ્યો, પ્રિયે તેનું કારણ છે, મારી માટે પ્રેમની વ્યાખ્યા જગત કરતા અલગ છે. હું માનું છુ કે જેને પ્રેમ કરતા હોઈએ એના માલિક ન બનવું. માલિકીનો ભાવ સ્નેહમાં સાંકળ બને છે. તારો અને મારો સ્નેહ તો હવા અને સુગંધ જેવો છે. તારા વિના મારી ઓળખ નથી. હું તારી સાથે શ્વાસોના બંધનથી જોડાએલ છું, સતત ચાલતી આ પ્રક્રિયા એ આપણો જીવંત પ્રેમ છે, એના લયમાં આપણો મેળાપ છે. હું દુર રહીને પણ આપણા અલગ લાગતા અસ્તિત્વને હું પ્રેમ કરતો રહુ છું.

હું યુગોથી તને ઝંખું છું, આથી તું મારા કર્મોમાં, વિચારોમાં અને શ્વાસોનાં સાતત્યમાં સતત સાથે હોય છે. આજ કારણે મને તારી કદીયે ખોટ પડી નથી. તારી દૂરતા મારા પથમાં કંટક બની નથી.
તું ભક્તિ છે હું શક્તિ છું, તું મોરલી હું સંગીત છું, તું મારા મહી અને હું તારા મહી છું. આપણી એકબીજામાં ઓતપ્રોત થઈ જવાની અપ્રદૂષિત સંવેદનાઓને હું પ્રેમ કરું છું.

સખી, હું તો બસ એટલુજ જાણું છું કે તને ચાહુ છું. તું પાસે નથી તો તને યાદ કરીને હું મારી હૈયામાં સજાવેલી તારી છબીને મનની આંખો થી અપલક જોયા કરૂં છુ. મારામાં રહેલો બાળક કાન તારી સાથે વિતાવેલી દરેક ક્ષણોને ફરી ફરી જીવે છે. અને એજ કારણે હું ઉદાસ નથી. તારા વિરહમાં આ આંખોમાં ભીનાશ નથી.

તું હતી ત્યારે તારી ક્ષણ ક્ષણની હાજરીને મેં મારા અંતર મહી ઉતારી હતી. તારી એક એક કલ્પનાને ઉમંગથી પકડી મારા મોરપિચ્છમાં સજાવી હતી. તારા આંસુ અને હાસ્યને આંખોની ભીનાશમાં ભર્યા હતા, તારા એક એક ધબકારને મારા ઘબકારોની વચમાં પૂર્યા હતા. સખી આજે આ બધું જીવનદોરી સમું બનીને મારી સાથે રહ્યું છે.
જેમજેમ સમય વીતતો જાય છે તેમતેમ હું મારા ફેફસામાં પુરાએલા શ્વાસો થી શ્વસુ છું. જ્યાં સુધી હવા એનું નૃત્ય બતાવશે, જ્યાં સુધી નદી સગીત સંભળાવશે અને જ્યાં સુધી સૂર્ય ચાંદ તેમનો પ્રકાશ લહેરાવશે ત્યાં સુધી હું આ પ્રક્રિયા ચાલુ રાખીશ. એ શ્વાસોની ખોટ પડતા હું તારા મહી લીન થઇ જઈશ. આપણું એકત્વ એજ આપણું કાયમી મિલન થઇ રહેશે.

તારી ઉછળતી ઉર્મીઓને મેં મોરલીમાં કેદ કરી હતી. એ ઉર્મીઓને સાચવી રાખવા, ક્યાંય રેલાઈના જાય એ ભીતિને કારણે મોરલીના સુર હું હવે રેલાવતો નથી. કમરબંધ માં મારા દરેક કર્મની સાક્ષી બની વળગેલી રહે છે.
રાધા દુલારી સમાજના વાડા તને આંતરે છે તેમ કર્મોના બોજ તળે મારે પણ ભીસાવું પડે છે. આપણે ભાગ્યના હાથે ચાલતા રમકડા થઈને તેના ઇશારે કેમ જીવવું એ જગતને બતાવવું છે. હવે તને નજરોથી નિહાળવાનું ભાગ્યમાં નથી રહ્યું, પરંતુ પ્રેમ એતો આત્માનો અહેસાસ છે.” મનના આ મહેકતા ઉપવનને સ્નેહ કેરા સમજણથી સીંચવું પડે છે. તને પ્રત્યક્ષ નિહાળ્યા પછી પણ સદેહે તું અને હું સાથે નથી થઇ શકવાના તો શું કામ અંતરના આનંદમાં અડચણ નાખવો. જે અંતરમાં સાથે હોય તેને ચર્મચક્ષુ થી નિહાળવાની મહેનત કરવાની ક્યા જરૂર છે.
હું પ્રેમ બધાને કરીશ પરંતુ ચાહીશ માત્ર તને. મારી માટે પ્રેમ કરવો અને ચાહવામાં માત્ર એટલુજ અંતર છે જેટલું અંતર માખણ અને પકવાનમાં, મોરલી અને સુદર્શન ચક્રમાં , મોરપીંછ અને મુગટમાં છે. મારા વિયોગમાં પણ તું મારી છે. વિરહ વિનાના પ્રેમમાં ક્યા મીઠાશ છે પ્રિયે. ભલે હું જગતનો સ્વામી છું એકસો આઠ પટરાણીઓનો ભરથાર છું પરંતુ પ્રેમી માત્ર રાધાનો છું. આ જગતમાં ખરી સાધના, આરાધના અને પ્રેમની સાચી મીઠાશ રાધા કૃષ્ણના પ્રેમમાં છે.
હિંડોળા ખાટે હું ભલે મહેલોમાં હીંચુ પણ યમુના તટે પૂર્ણીમાની રાત્રે રાસ માત્ર તારા સંગે જ આચરું છું. આગળીનાં ઇશારે સુદર્શન ચક્ર ઉપર દુનિયા ધુમાવું છું પરંતુ કાન માત્ર રાધા તારી કામણગારી આંખોને ઈશારે જ નાચ્યો છે.

તને યાદ કરીને કદી ના દુખી થવાનું વચન મેં મારી જાતને આપેલું છે. કારણ તારો અને મારો આત્મા એક છે. જો હું દુઃખી થઈશ તો અવશ્યપણે તેની અસર તારા સુધી પહોચશે. હું તને વધુ દુઃખી કેમ કરીને કરી શકું. મારા વિયોગનું દુઃખ જાણે અજાણ્યે સંજોગોને આધીન થઈને તારી મલમલી ઝોળીમાં આપીજ દીધું છે. બસ હવે નહિ, તારી ખુશીમાં મારી ખુશી માની હું સદાય તારી બંધ આંખો સમક્ષ હાજરા હજૂર જીવંત રહીશ. એ તને મારું વચન છે. એ માટે સહુ પ્રથમ રાધા પછી શ્યામ આવશે.

હા મન છે ! ક્યારેક યાદો બહુ ભારે બની જાય ત્યારે થોડી ઉદાસી જરૂર છવાઈ જાય છે. ત્યારે તને આપેલા વચન ” રાધે હું તારા મય બનીને ખુશ રહીશ ” ને યાદ કરી ખુશ થવાનો ફરીફરી પ્રયત્ન કરી લઉં છું.
મારા પ્રાણથી પણ વહાલી સખી તું પણ મને આપેલા એ છેલ્લા વચનને યાદ રાખી ખુશ રહેજે . તારા દુઃખે હું દુઃખી થઈશ એ વાતને વારંવાર યાદ રાખજે….રાધે રાધે.

રેખા પટેલ (વિનોદિની) ડેલાવર

 

ક્વોલિટી લાઈફ

ક્વોલિટી લાઈફ – રેખા પટેલ(યુએસએ)

સાચી ક્વોલિટી લાઈફ એટલે મનગમતી વ્યકતી સાથે ગમતું જીવન. અંતરમાં પ્રેમ અને સંતોષ બંને ભારોભાર હોય તોજ આવું જીવન જીવી શકાય છે. બાકી બહાર મળતાં અઢળક સુખ વચ્ચે પણ અધુરપ અનુભવાય છે….

જીવનની ગુણવત્તા ખૂબ જ જરૂરી વિષયવસ્તુ છે, એના ઉપરથી નક્કી કરી શકાય છે કે વ્યક્તિ માનસિક રીતે કેટલો સફળ છે. કારણ આર્થિક રીતે સફળ વ્યક્તિની ક્વોલીટી ઓફ લાઈફ એટલે કે ઉચ્ચતમ જીવનશૈલીથી જીવતી હોય તેમ માનવું ભૂલ ભરેલું છે.

આવી જીંદગી માટે સહુ પહેલા વ્યક્તિની શારીરિક તંદુરસ્તી, સંતોષી અને પ્રેમાળ સ્વભાવ, અંતમાં સમૃદ્ધિ આવે છે. છતાં કેટલાક માટે મનગમતી જીંદગી જીવવા માટે સહુ પ્રથમ ધનદોલત આવે છે. તેઓનું માનવું હોય છે કે સમૃદ્ધિ વિના સુખ મળતું નથી. જોકે આનંદદાયક જીવન જીવવા તંદુરસ્તી પહેલી જરુરિયાત છે. કારણ શારીરિક તંદુરસ્તી વિના આર્થીક સુખનો પુરતો આંનદ માણી શકાતો નથી.

સાવ સામાન્ય પરિવારમાંથી આવતા આશુતોષે ભણતા રહીને નોકરી કરી મહામહેનતે ડોક્ટર બન્યા બાદ ઉજ્જવળ ભવિષ્ય માટે અમેરિકા આવવાનું વિચાર્યું. વર્ષો પહેલા આગળ ભણવા માટે અમેરિકામાં સહેલાઈથી વિઝા મળી જતા. આમ અહી આવ્યા બાદ તેમણે ખુબ મહેનત કરી, એક ટંક ખાઈને ડોલર્સ ભેગા કરી ફી ભરતા. છેવટે અમેરિકામાં રેસીડન્સી માટેની પરીક્ષા પાસ કરી. એક ગરીબ વિદ્યાર્થીનું સ્વપ્નું સાકાર થયું. તેને લાગ્યું જીવનનું બધુજ સુખ મળી ગયું.

ત્યાર બાદ મેરીલેન્ડ સ્ટેટમાં સારી હોસ્પીટલમાં નોકરી મળી ગઈ. ત્યાજ કામ કરતી ડો. સુપ્રિયા સાથે પ્રેમ થઇ જતા પાંત્રીસ વર્ષની ઉંમરે લગ્ન થયા. બધુજ બરાબર ચાલતું હતું. આ દરમિયાન ડોક્ટર તરીકે નામના મેળવવા અને ડોલર્સ એકઠાં કરવામાં રાત દિવસ કામ કરતા. લગ્ન જીવનના ફળ સ્વરૂપે દીકરી પ્રિયા અને દીકરા અંશ નો પણ જન્મ થઇ ગયો. છેવટે પતિપત્નીએ પાર્ટનરશીપમાં નાનકડી આગવી પ્રેકટીશ પણ શરુ કરી. હવે ઓવર ટાઈમ પણ કરી શકતા.

આ બધામાં જીંદગી કેમ જીવવી સાવ ભૂલી ગયા હતા. ક્યારે યુવાન થતા બાળકો, પત્ની કે ઓળખીતા કહેતા પણ ખરા ” તમારી પાસે જરૂરીયાત કરતા બધુજ વધારે છે, દર વર્ષે વધારે નહીતો એકાદ વિક પત્ની બાળકો કે ગમતા મિત્રો સાથે ક્વોલિટી ટાઈમ પસાર કરો.
બદલામાં તે કહેતા બસ “બીજા દસ વર્ષ કામ કરી લઉં. સાઈઠ પછી નિવૃત્ત થઈ જઈશ. પછી મરજી પ્રમાણેની ક્વોલીટી લાઈફ એન્જોય કરીશ” જોકે આવું કહેનારા કદીયે નિવૃત્ત થતા નથી. એ માટે જાતેજ મક્કમ થઈને બધું નક્કી કરવું પડે છે. એવામાં પંચાવનની આસપાસ આવેલા જાણીતા ડોક્ટર આશુતોષને અચાનક બ્રેઈન સ્ટોક આવ્યો.. હોસ્પિટલ લઇ જતા સુધીમાં તેમનું શરીર લકવા ગ્રસ્ત થઈ ગયું. સદાય ચાલતા બંને હાથ અને પગ સાવ નિર્જીવ થઇ ગયા. ડોક્ટરોની મહામહેનતે બ્રેઈન રી કવર થયું, પરંતુ હાથપગમાં જીવંતતા આવી નહિ.
આજે આલીશાન મકાનમાં રીક્લાઈન બેડમાં આડા પડીને ટીવીમાં આવતી દુનિયાભરની વિવિધતાને માત્ર આંખોથી જોતા રહી સમયને ઠેલ્યા કરે છે. શું આને ક્વોલીટી ટાઈમ કહી શકાય? આ જે બધું નજરે નિહાળી શકવાની ક્ષમતા હતી. બધું ખરીદવાની તાકાત હતી, માણવાની શક્તિ હતી ત્યારે એ સમયનો સદુપયોય કર્યા સિવાય માત્ર સંપતિ એકઠી કરવામાં એ વ્યસ્ત રહ્યા.
આજે જ્યારે નર્યો સમય પાસે છે પણ સાથ આપે એવું શરીર ક્યા છે? પોતે અથાગ પરિશ્રમથી ભેગા કરેલા ડોલર્સને તેમની નજર સામે યુવાન બાળકો પોતપોતાના શોખ પ્રમાણે બે હાથે ખર્ચી રહ્યા છે. તે જોઇને ખુશ થવું કે દુઃખી થવું એ નક્કી કરી શકતા નથી.

એક અપંગ વ્યક્તિ કેટલી હદ સુધી જીવનની ઉચ્ચ ગુણવત્તાની જાણ કરી શકે છે? જ્યારે તંદુરસ્ત વ્યક્તિ જેની પાસે ધનદોલત કે નોકરી નથી તેનો જીવન તરફનો અભિગમ કેવો હશે?
બંનેના દુઃખ અને પરિસ્થિતિ અલગ છે છતાં સમસ્યાઓ યથાવત છે. ક્વોલીટી લાઈફ માટે આરોગ્ય, ભૌતિક સામાજિક સુખ, સાથે સંવેદનાઓનું જીવંત હોવું જરૂરી છે. આધુનિક જગતમાં શોખ પ્રમાણેનું મનોરંજન, શિક્ષણ અને આરામનો પણ સમાવેશ થઇ શકે છે. સ્વતંત્રતા, પણ જીવનને સુખ આપી શકે છે.
આ શબ્દ ક્વૉલિટી ટાઈમનો સાચો અર્થ કયો? એ માટે દરેકની વ્યાખ્યા અલગ છે. જયારે એક વ્યક્તિ જીવનની સંપત્તિ અથવા જીવનના સંતોષ અનુસાર જીવનની ગુણવત્તા દર્શાવી શકે છે ત્યારે અન્ય વ્યક્તિ લાગણી, સબંધો તથા શારીરિક સુખને ઉચ્ચ જીવન જીવવાની ક્ષમતા કહે છે.

આજકાલ ફેશનમાં પણ આ શબ્દ ઘણો સંભળાય છે. બે જણ કે કોઈ આખું ગ્રુપ સાથે સરસ મજાનો સમય પસાર કરે તેને ક્વૉલિટી ટાઈમ સ્પેન્ડ કર્યો એમ કહેતા હોય છે. અહી તેમણે મનગમતો સમય પસાર કયો એવો અર્થ લેતા હોય છે. ક્વૉલિટી ટાઈમ એટલે એ સમય જેનો સંતોષકારક રીતે ઉપયોગ કરે છે.

આજના ભણેલા વર્ગને જીવન કેમ જીવવું એ બહુ સરસ રીતે આવડે છે. સમયના ટુકડાઓ એકઠાં કરીને અવિસ્મરણીય યાદો એકઠી કરી લેતા હોય છે. એક વખત હતો બાળકના જન્મ પછી છ મહિના સુધી પત્ની પિયરમાં રહેતી ત્યાં તેની અને બાળકની દેખભાળ ખૂબ જતનથી થતી. જન્મેલા બાળકને જરૂર વિના આગણાં માંથી બહાર પણ લઇ જવાતું નહોતું. ત્યાર બાદ પણ એ ખાસ્સું મોટું થાય ત્યાં સુધી ઘરના વડીલો તેને સાચવ્યા કરતા.

તેના બદલે આજે અમેરિકામાં તો બાળક મહીનાભરનું હોય અને માં બાપ સાથે વિમાનમાં એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ વેકેશનોમાં જતું થઇ ગયું છે. શોખીન અને ખર્ચાને પહોંચી વળે તેવા માતા પિતા પોતાના બાળકને વર્ષમાં ચાર પાંચ વેકેશન કરાવી લેતા હોય છે. કારણ તેમનું માનવું છે કે આજ ટાઈમ છે બાળકો સાથે પસાર કરવાનો. તેઓ એક પણ પળ એવી છોડવા માંગતા નથી જે મીઠી યાદોમાં વધારો કરે. આજ તેમની માટે ક્વોલીટી ટાઈમ છે.

દરેક વ્યક્તિના અંતરમાં કોઈ એક અતૃપ્ત ઈચ્છા જે જરૂરીયાત રહેલી હોય છે જે પૂરી કરવા માટે છેવટ સુધી મહેનત કરવી પડે છે. ખખડધજ પુલ ઉપર ચાલતી રેલગાડીની માફક ધુજતી ખડખડ થતી જીંદગીમાં બાળપણ પછીનાં સમયને બાદ કરતા એ રૂટીનમાં ચાલતી રહે છે અને ક્યારે પૂરી થઈ જાય તેની પણ ખબર પડતી નથી. આ બધામાં પેલો ક્વોલિટી ટાઈમ જેવો શબ્દ ક્યાય ભુલાઈ જતો હોય છે.

દરેક સારા સમય માટે રૂપિયા જોઈએ તેમ નથી. પોતાનાઓ માટે માત્ર પ્રેમભર્યો સમય કાઢો તેમની જરૂરીયાત પ્રમાણે અનુરૂપ થઈને વર્તો તો સામે તમને પણ એવોજ પ્રેમભર્યો આવકાર મળશે. અને ત્યાંથીજ ખોવાઈ ગયેલા ક્વોલીટી ટાઈમનો આરંભ થશે.

પરદેશમાં રહીને એક વાત બહુ નજીક થી જોઈ શકી છું. માતૃભુમી, સગાવહાલાઓ થી દુર વ્યક્તિ પરદેશમાં કમાણી અર્થે જાય ત્યારે તેમને શરૂવાતમાં બહુ કઠીન દિવસો જોવા મળે છે. આ મોટાભાગનાઓ સાથે બનતું આવ્યું છે. બે છેડા ભેગા કરવા ઘણું જતું કરવું પડે છે તેવામાં અનુકુળ અને અનુરૂપ સમય કોને કહેવાય તે ભૂલી જાય છે.
છતાંય તેઓ વીકેન્ડમાં કે જ્યારે પણ સમય મળે ત્યારે ઘણા ઘરમાં ફેમીલી મેમ્બર્સ સાથે મળીને ઘરકામ કરી, ગ્રોસરી સોપિંગ કરીને કે ખાસ કશું કરવા જેવું નાં હોય તો મોલ કે મંદિરમાં સાથે જઈને સમયનો સદુપયોગ કરતા હોય છે. મોંઘી હોટલો નાં પોસાય તો તાકોબેલ, મેકડોનાલ્ડ, જેવી ફાસ્ટફૂડ રેસ્ટોરન્ટ માં ડીનર કરી મનગમતો દિવસ પસાર કરી લેતા હોય છે. આ બધો એક રીતે ક્વોલીટી ટાઈમ છે.

હંમેશની વ્યસ્તતામાં લાઈફની ક્વૉલિટી બગડતી જાય છે. આવામાં ઉંમર હોય તેના કરતા વધારે અનુભવાય છે. વ્યક્તિ તન મનથી ભાંગી જાય છે. પરિણામે બિન જરૂરી રોગોના શિકાર થઇ જાય છે. કેટલું જીવીએ તેના કરતા મહત્વનું છે કે કેવી રીતે જીવીએ છીએ. એ આધારેજ લાઈફની સાચી ગુણવત્તા નક્કી કરી શકાય. કેટલાક પચાસ વર્ષના ઘરડાં જોવા મળે છે તો કેટલાક એંસી વર્ષના યુવાન પણ મળી આવે છે.

ન્યુ જર્સી સ્ટેટમાં રહેતા લીલાબા એંશી પસાર કરી ચુકેલા છે. છતાય રોજ મેકડોનાલ્ડમાં પાર્ટ ટાઈમ જોબ કરે છે. તેમનું કામ અને તેમની ધગશ જોતા તેના માલિકે તેમને હજુ પણ ઈચ્છા પ્રમાણે કામ કરવાની છૂટ આપી રાખેલી છે. તેઓ જાતે કામ કરવાની જગ્યા ઉપર કાર ડ્રાઈવ કરીને જાય છે.
તેઓનું કહેવું છે કે મારે ખુબ પ્રેમાળ પરિવાર છે છતાં વર્ષોથી આ જગ્યાએ કામ કરતા માયા બંધાઈ ગઈ છે. હવે જો તે કામ બંધ કરે તો પછી જીવવાને કોઈ આનંદ રહે નહિ. આ કામ તેને એક્ટીવ અને ખુશ રાખે છે. આજ કારણે તે મનપસંદ સમય પસાર કરે છે.
ક્વોલિટી ઓફ લાઈફ આપણા રોજીંદા જીવન અને જરૂરીયાત પ્રમાણે અલગ હોય છે જે વ્યક્તિના આરોગ્ય, રહેણીકરણી, વાતાવરણ અને સમાજ ઉપર આધારિત છે. શરીરની તંદુરસ્તી અને મનની ખુશમિજાજી ઉપર જિંદગી જીવવાની ક્વૉલિટી નક્કી કરી શકાય.

જેમજેમ ઉંમર વધતી જાય તેમ તેમ આવી જીંદગી જીવવાની મહેચ્છાઓ વધતી રહે છે. ઘણું જીવીને પણ કશું હાથ નાં લાગ્યું એવી નિરાશા જ્યારે વિચારોમાં આવે ત્યારે બાકી રહેલો સમય પણ નકામો થઇ જાય છે. આવા સમયમાં બસ મનગમતું કરવામાં અને જે મળે તેમાં ખુશ રહેવામાં ડહાપણ છે. જીવવાનું એટલું જ છે જે ભાગ્યમાં લખાએલું છે. પળના હિસાબે કલાક, દિવસ, મહિનો અને વર્ષ નજર સામેથી ઓછા થતા રહે છે. આથી ભલે કશું નવું નાં મેળવી શકાય પરંતુ જે પાસે છે તેનો ઉપયોય કરીને પણ સાચી ખુશી મેળવી શકાય છે.

જીવનની ગુણવત્તાની વ્યાખ્યા અંગે કોઈ એક સર્વસંમતિ નથી. આ વિશેની ધારણાઓ વ્યક્તિઓ વચ્ચે સમયાંતરે બદલાય છે. લોકો તેમની અપેક્ષા સાથે સરખામણી કરીને તેમના જીવનની ગુણવત્તાઓ નું મૂલ્યાંકન કરે છે.

 

“પશ્ચિમી સંસ્કૃતિ સાથેની તાલમેલ”

“પશ્ચિમી સંસ્કૃતિ સાથેની તાલમેલ”- રેખા પટેલ(વિનોદિની)

જમાનો ખુબ ઝડપથી બદલાઈ રહ્યો છે તેને કોઈ નકારી શકે તેમ નથી. આ સાથે નવી જનરેશન તેના વિચારો અને વર્તનથી ખુબ આઝાદ થતી જણાય છે. જે તેમની રોજીંદી હરકતોમાં સ્પસ્ટ જઈ આવે છે, કારણ તેઓ ખોટા દેખાડામાં અને મન મારીને જીવવામાં માનતી નથી. જે એક રીતે સારુજ છે. તેઓ જે વિચારે છે તે બતાવવામાં સંકોચ નથી રખાતા. પરિણામે તેમની પ્રગતિ ઝડપી થઇ રહી છે. આ સાથે સ્વચ્છંદતા પણ બહાર આવી રહી છે તે પણ એટલુજ સાચું છે.આવા વખતે જુનવાણી વિચારો રાખતો સમાજ કે સંસ્કૃતિના ધુરંધરો બચાવ માટે કહેતા સંભળાય છે કે આ બધાનું મૂળ કારણ પશ્ચિમની સંસ્કૃતિ છે. તેઓ માને છે કે આપણે તેમના રવાડે ચડી આપણી સંસ્કૃતિનો નાશ કરી રહ્યા છીએ.

કોઈ પણ સંસ્કૃતિ ખરાબ નથી હોતી. નહીંતર તેને સંસ્કૃતિ કેમ કહી શકાય. તેને કેવી રીતે જોવી એ આપણા ઉપર નિર્ભર છે. એક દિશાથી આપણને જે સારું લાગે તે બીજી તરફથી કદરૂપું પણ લાગી શકે છે. જેને આપણે સ્વચ્છંદતા માનીએ છીએ તેને પશ્ચિમી સમાજ સ્વતંત્રતા માને છે. મન વગરના સબંધોમાં તેમને વિશ્વાસ નથી. પરાણે કઈ પણ કરવું એ તેમના સ્વભાવની વિરુદ્ધમાં છે આથીજ ઇચ્છા મુજબનું જીવન અહીની જરૂરીયાત બની જાય છે.

દરેક સિક્કાની બે બાજુઓ રહેલી છે. જેમ પાશ્ચાત મુક્ત વિચારો આપણને માફક નથી આવતા તેમજ આપણા પોતાના બધાજ રૂઢિચુસ્ત વિચારો પણ સહન કરવાલાયક નથી.

આનાથી વિરુદ્ધ ભારતમાં બીજાઓ માટે પોતાની ઈચ્છા અને સ્વતંત્રતાને રૂંધી દેવામાં મહાનતા ગણાઈ છે. બલિદાન અને ત્યાગની ભાવના મહાન ગણાઈ છે. જે વાંચવા, સાંભળવામાં ઘણી સારી લાગે છે પરંતુ તેનું અમલીકરણ કરતી વેળાએ ઘણું બધું જતું કરું પડે છે. જે આજનાં શિક્ષિત સમાજને પરવડે તેમ નથી. તેને બીજાઓને સુખ આપવાની સાથે પોતાને પણ ખુશી અને આઝાદી જોઈએ છે. જેમાં જરાય ખોટું નથી. દરેકને પોતાના સુખની ઝંખના હોવીજ જોઈએ. અને તોજ ખુશી મન બીજાને ખુશ રાખી શકશે.

સ્વતંત્રતા હોવી જોઈએ પરંતુ તેના કારણે આવતી પેઢીને નુકસાન ના થાય તે જોવાની જવાબદારી પણ એટલીજ મોટી છે. આજકાલ હાઈફાઈ લાઈફ સ્ટાઈલ, અને વાઈફાઈ કનેક્શનને કારણે સોસાયટીમાં ભારે બદલાવ આવી રહ્યો છે. આ બદલાવના જેટલા પ્લસ પોઈન્ટ્સ છે તેટલાજ માઈનસ પોઈન્ટ્સ પણ છે. ઈન્ટરનેટના હાઇસ્પીડ કનેક્શનમાંથી અને કોમ્પ્યુટરના ડેટા પ્લાનમાં સચવાઈ ગયાનાં સ્વભાવમાંથી આપણે બહાર નીકળીને થોડીવાર માટે હવે પછીની જનરેશન વિષે વિચારવું જરૂરી બની જાય છે.

અમેરિકા,યુરોપ, ઓસ્ટેલિયા કે પછી ભારત હોય દરેક દેશમાં વિચારો અને કાર્યદક્ષતામાં આજની જનરેશન આગળ વધી રહી છે તે વાત પણ નરી આંખે દેખાય તેમ છે. આપણા દેશમાં જ આજે કોલેજમાં ભણતી યુવતીઓની આઝાદી જોઈએ ત્યારે ચોક્કસ પ્રશ્ન થાય છે કે શું વીસ વર્ષમાં આટલી બધી સ્વત્રંતા આવો ફેરફાર અચાનક આવ્યો હશે ? કે પછી એની માટે ઈન્ટરનેટ કનેક્શન પણ મોટો ભાગ ભજવી ગયો હશે?
ગમે તે કારણ હશે પણ તેના કારણે સર્વાંગી વિકાસ ઝડપી બની રહ્યો છે. સાથે તેમનો ગેરમાર્ગે દોરાવાનો ડર પણ વધી રહ્યો છે. આવા સંજોગોમાં બાળકો સાથેની નિકટતા ખુબ આવશ્યક બની જાય છે.
” કુમળાં છોડને વાળો તેમ વળે” આ કહેવત સાર્થક કરવા માટે, આપણી પાસે ખુબ ઓછા વર્ષો રહ્યા છે. કારણ આજની જનરેશન જે ઝડપથી ગતિ કરી રહી છે તેને જોતા તેમને વાળવાનો કે દિશા સૂચવવાનો બહુ ઓછો સમય બચ્યો છે. એક સમય હતો કે દસ વર્ષના બાળકને પુરતી સમજ નહોતી, તેના બદલે હવે છ વર્ષનો બાળક ફેશન, સ્ટાઈલ, જાતિભેદ બધુજ જાણતો સમજતો થઇ ગયો છે. બોયફ્રેન્ડ ગર્લફ્રેન્ડની વાતો આજના બાળકો જાહેરમાં માતાપિતા સામે કહેતા થઇ ગયા છે. એ સમય બહુ દુરનો નથી જ્યારે વિજાતીય મિત્રતાને શંકાની નજરે જોવાતી હતી. ગમેતેવા સારા સબંધો પણ છુપાવીને રખાતા હતા. આજે વિજાતીય મિત્ર નાં હોવો એ શંકાની વાત બની જાય છે.

દેશ હોય કે પરદેશ બાળકો તેમના વિજાતીય મિત્રોની વાત માતાપિતાને બિન્દાસ બની કરે છે. સામા છેડે માતાપિતા પણ પોરસાઈને તેમની આવી વાતોને પ્રોત્સાહન આપવામાંથી બાકાત નથી રહેતા. નિર્દોષતા માટે આ કશુ ખોટું નથી. પરંતુ આવા કુમળા છોડને આ બધાની સાચી સમજ નથી. આ એનું માત્ર ટેલીવીઝન અને ઈંટરનેટના માઘ્યમ દ્વારા મેળવેલું અધકચરું સમય પહેલાનું જ્ઞાન છે, જેને આપણે સમજી અને યોગ્ય દિશામાં વાળવું જરૂરી છે.

નાની ઉંમરથી બાળકોને સ્વતંત્રતા જોઈએ છે. જ્યારે બાળકો નાના હોય ત્યારે આપણેજ તેમને એકલા સુતા શીખવીએ છીએ. પ્રાઈવેસી મેળવવા પ્રાઈવેસી આપવાનું પણ માતાપિતા દ્વારાજ શીખવાડવામાં આવે છે. આ રૂમ તેમનો છે અહી તેઓ જે ઈચ્છે તે કરી શકે છે. તેનું આમ કરવું એ બાળક થોડો મોટો થાય ત્યારે અઘરૂ લાગે છે. તેમનાં કામમાં કોઈ ડખલ નાં કરે એ માટે રૂમ અંદરથી બંધ કરતા થઇ જાય છે. આ તેમની માટે ફ્રીડમ ગણાય અને પેરેન્ટ્સ માટે આ હેડેક બને છે.

આપણે જ્યારે ઇચ્છીએ કે બાળકો ફેમીલી સાથે સમય પસાર કરે, ત્યારે તે પોતાની રૂમમાં ભરાઈ રહેવાનું પસંદ કરે છે કારણ તેમના હાથમાં નાનપણથી ફોન ટીવી, આઈ પેડ અને કોમ્યુટર જેવા ગેજેટ પકડાવી દેવાયા હોય છે. જે આજે જરૂરિયાત કરતા દેખાડો અને દંભ વધારે છે. બાળકોને ઇલેક્ટ્રિક ગેઝેટોનો પરિચય બને તેટલો ઓછો અથવા મોડો કરાવવામાં કશુજ ખોટું નથી.
નાનપણમાં આવા ગેઝેટ્સ હાથમાં આવતા ઓનલાઈન ચેટીંગ, ગેમ્સ અને નેટ સર્ફિંગ તેમની આદતો બની ગઈ હોય છે. તેમની આ આગવી દુનિયામાં પ્રાઈવેસી મેળવવાના ઈરાદે તેઓ રૂમ લોક કરીને બેસે છે. પોતાનો દીકરો કે દીકરી બંધ બારણા પાછળ શું કરે છે તે જાણવાની દરેક પેરેન્ટસની આતુરતા હોય છે. કારણ માત્ર એટલુજ કે તેને ખોટું કરતો હોય તો રોકવા માટેની આજ હાથવગી તક છે.
માત્ર સુવા માટે રૂમ અલગ રાખવામાં આવે તો વાંધો નથી. બાકી બાળકોને રમવા કે મનગમતી પ્રવૃત્તિઓ કરવાનું આપણી નજર સમક્ષ રાખવું જોઈએ, જેથી તેમની દરેક હિલચાલ ઉપર આડકતરી રીતે નજર રાખી શકાય. તેમને એમ પણ ના લાગવું જોઈએ કે તેમની ઉપર પહેરો થઇ રહ્યો છે. કારણ આવું થતા તેમની વિચાર શક્તિ કુંઠિત થઇ શકે છે.

આઈ ફોન કંપનીનો પ્રણેતા સ્ટીવ જોબ પોતે પોતાના નાના બાળકોને ફોન કે આઈપેડ આપવાની તરફેણમાં નહોતા. શું તેમને બાળકોની પ્રગતિમાં રસ નહોતો? શું તેઓ નહોતા ઈચ્છતા કે બાળકો ગુગલ અને ફોનનાં ઉપયોગ થી વધુ સ્માર્ટ બને?
દરેક મા બાપની માફક એ બાળકોના ઉચ્ચ ભવિષ્ય માટેજ ચિંતિત છે તેમને આ ટેકનોલોજીથી થતા નુકશાનની બરાબર ખબર છે, આથી તે બાળકોને તેનાથી દુર રાખવા માંગતા. જો તેઓ આવું વિચારે છે તો આપણે કેમ નહિ?

અમેરિકામાં એવરેજ દરેકે ટીનેજર દિવસના ૫ થી ૬ કલાક ફોનમાં વ્યતીત કરે છે. આમ કરવામાં તેમની શારીરિક એક્ટીવીટી બિલકુલ બંધ થઇ જાય છે સાથે પોશ્ચર પણ ખરાબ થાય છે. બહાર મિત્રો બનાવવાની તેની આદત ધીમેધીમે ઘટતી જાય છે પરિણામે એકલતા અને સ્વભાવમાં ડીપ્રેશનનું પ્રમાણ વધતું જાય છે. બીજાઓ સાથે વાત કરવાની કળા અને આંખમાં આંખ મિલાવી પોતાની વાત રજુ કરવાની ખુમારી, આત્મવિશ્વાસ જતાવવાની તક ઘટતી જાય છે. આ માત્ર અમેરિકાની સમસ્યા નથી દેશ દેશમાં આજ હાલ છે. આજ કારણે સમાજ વિખેરાઈ રહ્યો છે. એકજ ઘરમાં ચાર વ્યક્તિઓ જો એકબીજા સાથે સંપર્કમાં નાં રહી શકતા હોય. તો બીજાઓ સાથે કેવી રીતે રહી શકશે?

બાળકોને કોઈના ઘરે કે સોશ્યલ પ્રસંગે લઇ જવા હોય તો પહેલો પ્રશ્ન તેઓ પૂછશે ” તેમના ઘરે મારી ઉંમરનું કોઈ છે ? હું ત્યાં શું કરીશ? ” વગેરે બહાનાઓ હેઠળ સાથે આવવાનું પસંદ કરતા નથી . અને સાથે આવે તો પણ એકબાજુ ચુપચાપ બેસી રહે અથવા ત્યાં બેઠા બેઠા તેમનો સંપર્ક ફોન દ્વારા બીજાઓ સાથેજ રહેતો હોય છે. આમ તેમનો સમાજ અને સબંધો સિમીત બની રહે છે.

અત્યારે બાળકોને વધારે ટોકવામાં પણ ખાસ મઝા નથી રહી. તેમ કરવામાં તેમના અહંને ઠેસ લાગે છે અને ના કરવાનું વધારે છુપાઈને કરવા લાગે છે.

આ સમસ્યા માત્ર પરદેશની નથી. હવે તો ભારતમાં પણ શહેરો સ્માર્ટ સિટી બની રહ્યા છે, ત્યાંના બદલાતા શોખ અને દેખાડામાં ભાષા સાથે પહેરવેશ અને વિચારો સાથે વર્તન ઝડપથી બદલાઈ રહ્યા છે. જેટલી છૂટ બાળકો માંગી રહ્યા છે તે આપ્યા સિવાય છૂટકો નથી. તો સાથે પેરેન્ટ્સ તરીકે તેમને સમજાય એ રીતે તેમની ભૂલ દર્શાવવાની કળા પણ આપણે વિકસાવવી રહી. જો તેમની જરૂરીયાતો સાથે સારી કે ખરાબ આદતો વિષે પુરતું જ્ઞાન હશે તોજ આ શક્ય બને છે. આથી કોઈ પણ બહાના હેઠળ બાળકો સાથે નજદીકી રાખવી, વાતચીત દ્વારા તેમનું મન વાંચતા શીખવું જોઈએ.
આ માટે આપણે હાઈફાઈ લાઇફ સ્ટાઈલ નહિ પણ હાઈફાઈ થીંકીંગ અપનાવવું પડશે. “બાળકોના પહેલા મિત્ર ઈંટરનેટને ના બનવા દેતા આપણે બનવું પડશે.” જો આપણે આપણી વસ્તુ ના બચાવી શકીયે તેનો દોષબીજાને આપવો કેટલી હદે યોગ્ય ગણાય? “આજે આ નથી સારું કાલે પેલું યોગ્ય નથી એ બધું માનવા, કહેવા કરતા તેની સારી બાજુઓ અપનાવી આગળ વધવા માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.”

 

પિતાની વિદાઈ

પિતાની વિદાઈ – રેખા પટેલ (વિનોદિની) ડેલાવર

ઓ પિતા તુજ ઈશ્વર, છે બાળક માટે પરમેશ્વર.
તુજ થકી રોનક ચહેરે, મા સંગીત,તો તું સ્વર.

મારા આજ સુધી લખાએલા સેંકડો લખાણોમાં મેં પિતા ઉપર ખુબ જ ઓછું લખ્યું છે. કારણ હું મારા પપ્પાને અને તેમની લાગણીઓને શબ્દોમાં વર્ણવી શકવા સક્ષમ નથી. છતાં આજે જ્યારે જીવનનો કોઈ એક અવિસ્મરણીય પ્રસંગને વર્ણવાનો મોકો મળ્યો છે ત્યારે અધધધ સુખના પ્રસંગોને એક બાજુ ઉપર મૂકી હું જીવનનાં એક માત્ર દુઃખના પ્રસંગને આલેખીને મારા દર્દને ઓછું કરવાનો પ્રયત્ન અચૂક કરી લઈશ.

સામાન્ય રીતે એક હજાર પુસ્તકોમાં “મા” ઉપર ૯૦૦ પુસ્તકો કે નિબંધ મળી આવશે. જયારે પિતા ઉપર બહુ ઓછું લખાણ જોવા મળશે. બાળક મા ના અસ્તિત્વનો ભાગ છે, તો એ પિતાનો અંશ છે. મા ગુરુ છે તો પિતા હાથ ઝાલી રસ્તો સૂચવનાર જીવનરથનો સારથી છે. આપણા રથને યોગ્ય દિશામાં લઇ જવા માટે આ સારથી ક્યારેક ઢીલ આપે છે તો ક્યારેક લગામ કસીને ખેંચે છે. આપણે તેની આ ખેંચાએલી લગામને પિતાની કડપ માની લઈએ છીએ. પરંતુ હકીકતમાં એ તેમની આપણા ભવિષ્ય પ્રત્યેની ચિંતા માત્ર હોય છે.

યુવાનીમાં જે પુરુષ પોતાના મોજશોખ અને રંગીનીયાને દુનિયા માનતો હોય છે તે જ પિતા બનતા સાવ બદલાઈ જાય છે. તેની સહુથી પહેલી પ્રાથમિકતા તેનું બાળક બની જાય છે. પિતાના પ્રેમ અને ત્યાગને જરાય ઓછો નાં આંકવો. જેમ “મા વિના ઘરને દીવાલો નથી તેમ બાપ વિના માથે છાપરું નથી.”

મારા પપ્પા,નવનીતભાઈ પટેલ એ મારો પહેલો પ્રેમ. પાતળું લાબું ટટ્ટાર વ્યક્તિત્વ. એ સરળ તેટલા જ મિજાજી હતા. જેટલા ગુસ્સાવાળા તેટલાજ આનંદી પણ હતા. તેમણે નાનપણથી દુઃખોને સાવ નજીકથી અનુભવ્યા હતા કદાચ આજ કારણે તેમના સ્વભાવમાં કદાચ કડપ હશે. બાકી હ્રદયના ખુબજ ભોળા અને ખુશમિજાજી હતા.

ત્રણ ભાઈ બહેનોમાં હું સહુથી મોટી દીકરી અને પપ્પાની લાડકી હતી. આખાય ઘરમાં જો તેમને કોઈ કંઈ પણ કહી શકે કે લડી શકે તો માત્ર હું. આજે પણ તેમના વિષે લખતા જડબા અને મગજની નશો ખેંચાઈ જાય છે. શબ્દો છૂટી જાય છે. પરંતુ પરાણે લગામ ખેંચી આજે આખી વાત અહી પૂરી કરવા કોશિશ કરીશ.

માત્ર મેટ્રિક પાસ થયેલા મારા પપ્પાની બુદ્ધિની તોલે ભલભલા એન્જીનીયર પણ પાછા પડી જતા એ વાતમાં જરાય અતિશયોક્તિ નથી. કોઈ પણ પ્રકારની મશીનરી ખોલીને પાછી ફીટ કરવામાં પાવરધા હતા. ૧૯૮૦ ની સાલમાં જ્યારે લોકોને ટીવી વસાવવાના ફાંફા હતા ત્યારે પપ્પા ઘરમાં આવેલું ટીવી આખું ખોલી નાખતાં. રાતભર જાગી તેની ટેકનોલોજી વિષે વિચારતા, રંગોનું સેટિંગ પણ અંદરની પિક્ચર ટ્યુબ ખોલીને જાતે કરતા હતા. અમે સાવ નાના છતાં તેમની આ આવડતને કારણે બહુ ગર્વ અનુભવતા. કોઈના પણ ઘરે કંઈક મશીનરી બગડી ગઈ હોય અને જો કોઈ બોલાવે તો તરત સાવ ફ્રીમાં રીપેર કરવા પહોંચી જતા. કોઈ પણ કામમાં તેમને નાનપ નહોતી.
ખેત મજુરો સાથે પણ મિત્રતા રાખતા જેના કારણે એ લોકો પણ અડધી રાત્રે મારા પપ્પા માટે ખડે પગે હાજર રહેતા.

જીવન પ્રત્યેનો એમનો અભિગમ સાવ અનોખો હતો. જે પણ મળે તેમાં ખુશ રહેતા. તેમનું એક વાક્ય મારા જીવનમાં સદાયને માટે વણાઈ ગયું છે. ” બાંધી મુઠ્ઠી લાખની “.
મારા પપ્પાને મ્યુઝીકમાં પણ ખુબ રસ હતો, તેમની પાસે એ સમયના ફિલ્મી ગીતોનું ભારે કલેક્શન હતું. જે આજે પણ હીટ છે. એક એક ગીત જાતે નક્કી કરી રેકોર્ડ કરાવતા. વાંચનનો મારો શોખ મારા પપ્પાને કારણે કેળવાયો હતો. મારા ઘરમાં કાયમ પુસ્તકો રહેતા. મમ્મી હિન્દી મિડિયમમાં રાજસ્થાન ભણ્યા હતા તો પપ્પાએ આગ્રહ પૂર્વક ગુજરાતી વાંચતા કરી દીધા હતા.

પપ્પા સાથેની મારી બહુ ગમતી ક્ષણો એટલે તેમના ગળે હાથ વિટાળીને મારું ટીવી જોવું. તેમાં પણ જ્યારે તે બહુ ખુશ હોય ત્યારે તેમની હસવાની અદા ઉપર હું કુરબાન થઈ જતી, તે હસતા ત્યારે નીચેનો હોઠ જરા વધારે અંદર ધકેલાઈ જતો. તેમને આમ હસતા જોવાનું મને બહુ ગમતું.
ખૂબ જ શોખીન મારા પપ્પાને તેમનો શોખ પૂરો કરવાનો ખાસ કોઈ મોકો નહોતો મળ્યો. કારણ તેમના નાના ભાઈ બહેન સાથે આખા કુટુંબની જવાબદારી તેમણે માત્ર તેર વર્ષની ઉંમરેથી ઉપાડી લીધી હતી.
ત્યાર બાદ અમારા સપના પુરા કરવામાં તેમણે પોતાના સ્વપ્નાઓને હૃદયમાં ભંડારી દીધા હતા. તેમને દુનિયા ફરવાનો, દરેક વસ્તુઓ જોવાનો, જાણવાનો શોખ હતો, તે આ વાત કદી પણ કોઈને કહેતા નહોતા પરંતુ મોટી થયા પછી હું આ બધું જોતી સમજતી હતી, અને ત્યારે વિચારતી કે મોટી થઈને પપ્પાના બધા જ સપના પુરા કરીશ તેમને ગમતું બધું જ સુખ આપીશ. પરંતુ ઉપરવાળો મારી ઈચ્છા અધુરી રાખવાનું પહેલેથી જ નક્કી કરીને બેઠો હતો.

મારા પપ્પાનો વિદેશનો શોખ અધુરો રહ્યો હતો આથી કાયમ મને કહેતા “તને તો હું અમેરીકા જ પરણાવીશ.” છેવટે તેમની જીદને અનુસરી કોલેજના બીજા વર્ષમાં હું અમેરિકાથી લગ્ન કરવા માટે આવેલા વિનોદને મળી. જોકે પહેલા તે વિનોદને મારી માટે જોઈ,પારખી આવ્યા હતા. મને કહે “બરાબર તને સાચવે તેવો છોકરો છે. તું સુખી થઈશ” જે અક્ષરેક્ષર સાચું પડ્યું.

મારા લગ્ન નક્કી થતા તે ખુબ ઉત્સાહમાં આવી ગયા હતા કે દીકરીને ખુબ સારું સાસરું મળ્યું. લગ્ન માત્ર ત્રણ અઠવાડિયામાં લેવાના હોવાથી તે ઝડપથી તૈયારીમાં લાગી ગયા. આ દરમિયાન કોણ જાણે કઈ બીમારી તેમને ઘેરી વળી કે દિનપ્રતિદિન તેમની તબિયત બગડવા માંડી.

તે સમયે તેમની ઉંમર પચાસ વર્ષ હતી. લગ્નના આગલા અઠવાડિયે બહુ ખરાબ સ્થિતિ થઈ ગઈ. કદાચ જલદી સારું થઈ જાય એ માટે લીધેલી ભારે દવાઓનું રીએક્શન આવી ગયું હતું. જેના કારણે લાંબો સમય બેસવાનું પણ અઘરું થઇ ગયું હતું. છેલ્લા દિવસોમાં હું અને મારા મમ્મી લગ્નનું શોપિંગ કરીને ઘરે આવતા ત્યારે પપ્પા બહાર ઓસરીમાં ઢાળેલી ખુરશીમાં અત્યંત દર્દ સહન કરતાં જોવા મળતા. છતાં અમને જોઈ ” લાવ બતાવ શું લાવી તું? તે બધું ગમતું લીધું છે ને? એવા પ્રશ્નો પૂછી દુઃખ છુપાવી ખુશ થવાનો પ્રયત્ન કરતા. ત્યારે હું એ વાત નહોતી સમજી શકી કે કેટલા દર્દમાંથી તે પસાર થતા હશે. અમને ખુશ જોવા એ અંદરથી કેટલું સહન કરતા રહ્યા હશે.
બધું જ દર્દ પચાવી જઈ,પરાણે હસતો ચહેરો રાખીને કન્યાદાન કર્યું. વિદાઈ વેળાએ માથે હાથ મુકીને ખુબ રડ્યા હતા. ત્યારે તેમની આંખો અને બીમારીને કારણે સુજી ગયેલો ચહેરો મારી માટે આખરી નિશાની સમો બની ગયો. જે આજે પણ આંખ બંધ કરતા સામે આવી જાય છે. આ ઊંડી વેદનાની કસક કદીયે ભૂલાય તેમ નથી. એ ચહેરો આંખ સામે આવતા મારા માથામાં પીડાની કસક ખેંચાઈ જાય છે.
લગ્ન પછી ના ચોથાજ દિવસે મારે કોલેજના બીજા વર્ષની એન્યુઅલ એક્ઝામ હતી. વર્ષ બગાડવાનું પોસાય તેમ નહોતું. આથી લગ્ન પછીના બીજા દિવસે હું ઘરે આવી, મને જોઈ તરત એ પલંગમાં બેઠા થઇ ગયા અને મારા માથા ઉપર હાથ ફેરવી સહુથી પહેલા પૂછ્યું કે ” તું ખુશ છે ને? બધા તારી માટે પ્રેમ રાખે છે ને? તારું ઘ્યાન રાખતા હતા ને? કોઈએ તને કશુંજ મનદુઃખ થાય તેવું કહ્યું નથી ને?” આટલા બધા પ્રશ્નો એમણે એક સાથે પહેલી જ વાર પૂછ્યા હતા. કદાચ તેમને જાણ થઇ ગઈ હશે કે હવે પછી બહુ સમય નથી કે દીકરીના સુખદુઃખ જાણી શકું…..આજે પણ એ સ્પર્શ એ અવાજ એ આંખોની ચમક બરાબર યાદ છે.
બીજાજ દિવસે મારે પરીક્ષા આપવા બાજુનાં ગામ બોરસદ જવાનું હતું. કારણ એક્ઝામ સેન્ટર ત્યાં હતું. આ તરફ પપ્પાની તબિયત વધુ લથડતા હોસ્પિટલ લઇ જવાતા હતા ત્યારે મેં તેમનો હાથ પકડી લીધો હું રડી પડી અને સાથે જવાની જીદ પકડી.

” તું મારી બહાદુર દીકરી છે ને! બરાબર પરીક્ષા આપજે , તારે પાસ થવાનું છે.” જતી વેળાના એમના મારી માટેના આ છેલ્લા શબ્દો…
કદાચ એ પછી એ ભાગ્યે જ કોઈને કશું બોલી કે કહી શક્યા હશે. આજે પણ એ દિવસો યાદ કરતા કંપી જાઉં છું.

સારા કે ખરાબ પ્રસંગોમાં જેમના માથા ઉપર પિતાનો હાથ રહે છે તેઓ ખરા અર્થમાં નશીબદાર છે. એથીજ તો પિતા ને ઘરનો મોભ કહેવાય છે.
અમારા ઘરનો મોભ તૂટી પડ્યો. હોસ્પિટલમાં પહોચતા પહેલા અમદાવાદ સિવિલ હોસ્પિટલનાં દરવાજે તેમના શ્વાસ કાયમને માટે બંધ થઇ ગયા.
“વ્હાલી દીકરીને વિદાઈ આપી એ ખુદ કાયમી વિદાઈ લઇ ગયા. મને, નાના ભાઈ બહેન અને મારી મમ્મીને ભરેલા સંસારમાં એકલા કરી ગયા.

બે પેપર્સ પુરા કરતા સાંજ પડી ગઈ હતી. ત્યાં સુધી પપ્પાના મિત્ર બહાર બેસી રહ્યા. ગામડામાં મૃત શરીરને લાંબો સમય ઘરે ના રાખી શકાય તે માટે બધા મારી રાહ જોઈ રહ્યા હતા. જેથી સમયસર અગ્નિસંસ્કાર કરી શકાય.

મારી સમજ બહાર મને જલ્દીથી વાલવોડ અમારા ગામના ઘરે લઇ જવામાં આવી. હું આખા રસ્તે પૂછતી રહી કે કેમ ભાદરણ નથી જતા? મારે હજુ કાલના પેપર્સની તૈયારી કરવાની છે. વાલવોડ નથી જવું. પણ તે કાકા ખાસ કઈ બોલ્યા વિના કહે એક કામ પતાવી તને ભાદરણ મૂકી જઈશ.

અમારી ખડકીમાં પ્રવેશતાં જોયેલું દ્રશ્ય આજે ૨૯ વર્ષ પછી પણ કંપાવી જાય છે. આખી ખડકી સફેદ કપડાથી ઉભરાઈ ગઈ હતી. જાણે મારા હ્રદયને કોતરતાં કીડાની માફક એ બધા ઉભરાતા હતા. મારું હ્રદય બેસવા લાગ્યું હતું. કશુક અમંગલ બની ગયું છે તે સમજતા વાર નાં લાગી. મારા દાદીમાની તબિયત તે દિવસોમાં જરા નબળી હતી આથી ધારી લીધું તેમ જ બન્યું હશે.

પરંતુ ઘરમાં પ્રવેશતાં હાથમાંથી બધું જ નીચે પડી ગયું અને હું પપ્પાના માથા પાસે ઢગલો થઇ ફસડાઈ પડી. ” પપ્પા તમારા વગર મને કોણ વહાલ કરશે, તમારા વગર મને એક પણ દિવસ નથી ચાલતું હવે હું શું કરીશ.”

સમય ક્યા કોઈનો રોક્યો રોકાય છે. જન્મ મરણ બધું પહેલેથી નક્કી હોય છે. બસ મારા કન્યાદાનનું સુખ તેમના નશીબમાં હતું. અને તેમના દ્વારા વિનોદનું સુખ મારા નશીબમાં હતું તે આજ પર્યંત અકબંધ રહ્યું. સાવ ભાંગી પડેલી હાલતમાં પરીક્ષા આપી અને પાસ પણ થઇ. એક ડાહી દીકરી તરીકે મેં પણ પપ્પાને આપેલું વચન પૂરું કર્યું હતું.
મારા વહાલા પપ્પાના દુઃખને ના સમજી શકવાનું દુઃખ આજે પણ તીવ્રતાથી અનુભવું છું.’મારા લગ્નની ખુશી ડહોળાઈ ના જાય એ માટે બધું દુઃખ બહુ સિફતથી પચાવી ગયા હતા.’ મારી માટે પિતાનું મહત્વ હંમેશા વધારે રહ્યું છે… આજે હો હયાત હોત તો વિશ્વાસથી કહી શકું તેમ છું કે તેમની દરેક ઈચ્છા મેં જરુર પૂરી કરી હોત. “મારી સોનાની થાળીમાં પિતાની વહેલી વિદાઈ બની લોઢાની મેખ”